Właściwy probiotyk może być ratunkiem dla osób z chorobami jelit

Każdy, kto miał wątpliwą przyjemność przejść poważne zatrucie pokarmowe albo zmaga się ze skutkami długiej antybiotykoterapii wie, jak trudno jest ustabilizować działanie jelit i powrócić do zdrowia.

Poza tymi stosunkowo łagodnymi problemami wiele osób cierpi na choroby jelit, które mają często bardzo istotny wpływ na jakość ich życia. Powszechnie występujący zespół jelita drażliwego, choroby jelit o podłożu zapalnym, SIBO lub SIFO mogą zdemolować nasze plany i utrudnić normalne funkcjonowanie.

Obecnie poszukuje się naturalnych metod na wspomaganie farmakoterapii. Jedną w nich jest suplementacja probiotykami. Panuje powszechne przekonanie, że odbudowa prawidłowej mikrobioty jelitowej w chorobach układu pokarmowego to podstawa, a właściwa suplementacja z jest kluczowa. W większości przypadków jest to prawda. Jednak jest to proces bardziej złożony niż się z pozoru może wydawać, a skuteczność takiej terapii różni się w zależności od rodzaju choroby.

Co to znaczy, że jakiś gatunek lub szczep jest probiotyczny?

Szczep bakterii uznaje się za „probiotyczny” jeśli ma udokumentowaną klinicznie skuteczność. Ważne jest to, że skuteczności potwierdzonej w badaniach nie można przekładać na inne szczepy tego samego gatunku, ponieważ nie wiemy, czy zadziałają tak samo.

Kiszonki i jogurty, polecane jako znakomite źródło probiotycznych drobnoustrojów zawierają oczywiście różne gatunki pałeczki kwasu mlekowego. Jednak z punktu widzenia medycznego nie są one „probiotykiem”. Mieszanina gatunków, która się w nich znajduje może na nasz organizm zadziałać w nieoczekiwany sposób, niekoniecznie dobrze. Nie chodzi o nieznaną mieszaninę bakterii fermentacyjnych, tylko właściwy probiotyk lub mieszanka szczepów probiotycznych. W samym leczeniu bardzo ważne jest również ich właściwe dawkowanie.

Dla ułatwienia, w każdym przypadku zamieszczam przykładową listę szczepów, które były opisane w publikacjach. W wielu badaniach stosuje się produkt VSL#3® – jest to koncentrat liofilizowanych mikroorganizmów probiotycznych – zawiera 4 szczepy Lactobacillus, 3 szczepy Bifigobacterium i Streptococcus salivarius subsp. thermophilus. I uwaga – to nie jest reklama. Po prostu ten preparat w wielu badaniach stosowany jest jako punkt odniesienia.

Co robią mikroorganizmy w jelitach?

Rola mikroorganizmów jelitowych jest bardzo zróżnicowana, a mechanizm działania probiotyków stosowanych w celach leczniczych wciąż badany. Mikroorganizmy bytujące w jelitach wpływają na bardzo wiele procesów i chronią nasz organizm przed inwazją patogenów, które do jelita dostają się wraz z pokarmem. 

Oto krótka lista tego, czym „zajmują się” i na co wpływają nasi mali przyjaciele:

• poprzez wytwarzanie śluzu uszczelniają tzw. barierę jelitową
• przylegając do ściany nabłonka wyściełającego jelita utrudniają przedostawanie się patogennych mikroorganizmów i toksyn do organizmu
• wytwarzają proteazę – enzym wiążący toksyny wytwarzane przez Clostridium difficile
• zwiększają wchłanianie wapnia w jelitach i biorą udział w detoksykacji organizmu
• wpływają na lepsze wchłanianie wody z jelita
• działają cytoprotekcyjnie (ochronnie) na komórki nabłonka jelit
• wytwarzają witaminę K i witaminy z grupy B 
• produkują substancje o działaniu immunomodulującym
• zakwaszają treść jelitową stwarzając niekorzystne warunki rozwoju dla patogenów
• produkują nadtlenek wodoru oraz bakteriocyny – naturalne antybiotyki toksyczne dla patogennych bakterii i grzybów
• wytwarzają substancje o działaniu przeciwzapalnym
• pobudzają układ odpornościowy i wzmagają syntezę przeciwciał
• konkurują o zasoby pokarmowe z patogennymi mikroorganizmami wpływając na redukcję ich liczby
• stymulują wytwarzanie laktazy, enzymu umożliwianego trawienie laktozy (białka mleka)
• obniżają stężenie cholesterolu oraz ciśnienia krwi
• wpływają na zmniejszenie aktywności enzymów biorących udział w tworzeniu substancji rakotwórczych – obniżają wiec ryzyko powstawania komórek nowotworowych

Jakie efekty stosowania probiotyków obserwowano w różnych chorobach jelit

Czy istnieje uniwersalny i właściwy probiotyk na drażliwe jelita? To dosyć częste pytanie. Przeprowadzono wiele badań, w których potwierdzono skuteczność terapii probiotycznej w chorobach jelit. W niektórych przypadkach efekty są doskonałe, w innych umiarkowane. Na pewno nie ma jednego idealnego gatunku czy szczepu, który u wszystkich zadziała tak samo. Poniżej przedstawiam wyniki badań nad różnymi probiotykami w różnych chorobach przewodu pokarmowego:

Choroba Leśniowskiego-Crohna (CD)

Badania nie dały jasnej odpowiedzi czy stosowanie probiotyków u pacjentów cierpiących na tę chorobę jest korzystne. W niektórych nie stwierdzono różnic pomiędzy grupą otrzymującą placebo i probiotyk. Być może było to związane z doborem niewłaściwego szczepu bakterii, ponieważ dwa badania potwierdzają korzystny wpływ terapii probiotykami.

W jednym, w których probiotyk (VSL#3) podawano wraz z lekiem, stwierdzono nawrót choroby jedynie u 10% pacjentów, a grupie przyjmującej sam lek – 40%. W jeszcze innym badaniu, w grupie pacjentów dostających probiotyk zaobserwowano o 15% mniejszą liczbę nawrotów choroby.

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• Lactobacillus rhamnosus – brak wpływu
• Lactobacillus johnsonii – zmniejsza odsetek nawrotów choroby
• VSL#3® – podawany wraz z lekiem istotnie zmniejsza ryzyko nawrotu choroby po leczeniu

Zakażenie Helicobacter pylori

Badania potwierdzają, że wpływ stosowania probiotyków zwiększa efektywność terapii i zmniejsza liczbę działań niepożądanych wywołanych antybiotykoterapią. W takich przypadkach stosowano najczęściej: L. casei, L. johnsonii, L. rhamnosus S. boulardii i B. lactis. Zastosowanie probiotyków zmniejszało stan zapalny i podwyższało pH żołądka (niekorzystne dla H. pylori).

Wykazano również, że podawanie probiotyku nawet o 60% hamowało wzrost populacji H. pylori. Z kolei L. acidophilus zmniejszał aktywność enzymu wydzielanego przez H. pylori (ureazy) i wpływał na odbudowę śluzówki żołądka

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• Lactobacillus casei Shirota – 64% hamowanie wzrostu H. pylori
• Bifidobacterium animalis subsp. lactis Bb12 – hamuje rozwój H. pylori
• Lactobacillus acidophilus La5 – korzystnie wpływa na odbudowę śluzówki żołądka

Zespół jelita drażliwego (IBS)

W badaniach, w których stosowano mieszaniny różnych gatunków bakterii z rodzaju Lactobacillus z dodatkiem B. animalis, B. longum i S. thermophilus skuteczność terapii probiotycznej była niższa niż oczekiwano. Pozytywnym efektem było jedynie zmniejszenie częstości bólu brzucha.

W innych badaniach odnotowano poprawę komfortu pacjentów – zmniejszenie wzdęć i poprawę pasażu jelitowego, jednak wyniki badań bardzo się różnią. Autorzy podkreślają, że reakcja na probiotyki jest w tej chorobie bardzo indywidualna wiec wskazanie szczepu lub mieszanki probiotyków, które miałyby podobne działanie u wszystkich pacjentów jest trudne i wymaga dalszych badań.

Ogólnie przyjmuje się, że największą korzyść z przyjmowania probiotyków odnoszą pacjenci z IBS-C (zaparciowe) i IBS-D (biegunkowe).

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• Lactobacillus plantarum 299V – brak skuteczności
• Lactobacillus plantarum DSM – niewielki wpływ na zmniejszenie bólu brzucha
• B. longum 101/L. acidophilus 102/L. lactis 103/S. thermophilus 104 – pozytywny wpływ na łagodzenie objawów IBS
• Lactobacillus reuteri ATCC 55730 – wysoka skuteczność w leczeniu kolki jelitowej u niemowląt
• Lactolevure® – zmniejsza nasilenie objawów w IBS-C i IBS-D
• Bifidobacterium lactis DN-173 010 – skuteczne w zaparciowym typie IBS zarówno u dzieci jak i dorosłych
• VSL#3® – skuteczny w redukcji objawów IBS

Zaparcia czynnościowe

Nie ma jednoznacznych danych naukowych potwierdzających skuteczność probiotyków u pacjentów cierpiących na zaparcia czynnościowe.

Pacjentom z zaparciami, zarówno dorosłym jak i dzieciom, podawano różne gatunki bakterii: L. rhamnosus, B. lactis, L. casei, niepatogenne E. coli, itd. Obserwowano różnice w skuteczności pomiędzy szczepami bakterii probiotycznych, ale nie udało się wskazać probiotyku, który dawałby jednoznacznie pozytywne efekty. W jednym z badań udało się potwierdzić, że sfermentowane (zsiadłe) mleko zawierające B. lactis zwiększało częstość wypróżnień u dzieci.

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• Lactobacillus casei Shirota – zmniejsza częstość zaparć, nie wpływa na wzdęcia
• Escherichia coli Nissle 1917 – wykazano skuteczność terapii probiotycznej
• Lactobacillus rhamnosus Lcr35 – skuteczne w leczeniu zaparć u dzieci
• Lactobacillus rhamnosus GG – nie potwierdzono skuteczności tego szczepu
• Bifidobacterium lactis DN-173 010 – skuteczne w leczeniu zaparć u dzieci

Zespół bakteryjnego przerostu jelita cienkiego (SIBO)

Wyniki badań sugerują, że terapia probiotykami może zmniejszyć natężenie bólu brzucha i stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Wpływa też na łagodzenie wzdęć, ale nie zmienia częstości wypróżnień.

W jednym z badań stwierdzono jednak, że stosowanie odpowiedniej suplementacji może przynieść istotną korzyść u pacjentów z IBS i SIBO. W badaniu tym podawano pacjentom mieszankę probiotyków (Lactolevure®). Zaobserwowano wyższą skuteczność łagodzenia objawów IBS u pacjentów z SIBO (-71,3%) w stosunku do grupy z IBS bez SIBO (-10,6%). W innym badaniu, w którym podawano mieszaninę L. rhamnosus, L. plantarum, L. acidophilus i Enterococcus faecium wyniki były podobne – nasilenie objawów spadło w grupie pacjentów SIBO z IBS-D i IBS-C bez SIBO. U pacjentów onkologicznych z SIBO (nowotwory przewodu pokarmowego) wykazano redukcję objawów żołądkowo-jelitowych po podaniu Bifidobacterium.

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• Saccharomyces boulardii – nieznaczne łagodzenie objawów u pacjentów z IBS-C
• Lactolevure® – łagodził objawy bólu i dyskomfort w SIBO
• L. rhamnosus, L. plantarum, L. acidophilus i Enterococcus faecium – redukcja objawów SIBO
• Bifidobacterium – stwierdzono redukcję objawów u pacjentów onkologicznych

Zapalenie zbiornika jelitowego (pouchitis)

U pacjentów, u których dochodzi do stanu zapalnego błony śluzowej zbiornika jelitowego stosowanie preparatu VSL#3 przynosiło bardzo dobre rezultaty terapeutyczne. Wykazywał on wysoką skuteczność zarówno w profilaktyce jak również zmniejszał ryzyko nawrotów. Nawrót choroby wystąpił jedynie u 15% w grupie przejmującej probiotyk, a w 100% w grupie placebo.

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• VSL#3® – wysoka skuteczność w profilaktyce i zapobieganiu nawrotom
• Lactobacillus rhamnosus GG – brak skuteczności

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU)

W przypadku tej choroby stosowanie probiotyków wykazało bardzo wysoką skuteczność.

U młodych pacjentów (11-18 lat), u których stosowano niepatogenne szczepy E. coli stwierdzono skuteczność w zapobieganiu nawrotowi choroby na poziomie wyższym do wywołanej mesalazyną (E. coli – nawroty 25%, lek – 30%). W jednym z badań po podaniu S. boulardii stwierdzono remisję choroby o 71% pacjentów. W innym badaniu zastosowanie preparatu VSL#3 spowodowało remisję niemal u 93% pacjentów. Nieco mniejszą skuteczność (77%) zaobserwowano w innym badaniu wykorzystującym ten preparat.

Wprawdzie wyniki pomiędzy badaniami różnią się, ale z całą pewnością suplementacja odpowiednim probiotykiem jest bardzo korzystna u pacjentów z CU. 

Co stosowano i z jakim skutkiem:

• VSL#3® – remisja u 42,9 – 92,8 % pacjentów (w zależności od badania)
• Escherichia coli Nissle 1917 – zapobiegał nawrotowi choroby u 75% pacjentów
• Saccharomyces cerevisiae (boulardii) – wysoka skuteczność – remisja u 71 % pacjentów
• Lactobacillus rhamnosus GG – wydłużał czas do nawrotu choroby

Podsumowanie

Rola probiotyków w łagodzeniu objawów i leczeniu chorób przewodu pokarmowego jest bardzo duża. W wielu przypadkach może zastąpić lub istotnie poprawić skuteczność farmakoterapii. Jednak o efektach decyduje przede wszystkim to czy został wybrany odpowiedni szczep probiotyczny, jego dawkowania i towarzysząca dieta.

Stosowanie terapii probiotycznej bez doboru szczepu, którego skuteczność potwierdzono w badaniach nie ma żadnego sensu, jest tylko stratą czasu i często może jeszcze pogłębić nasze problemy. Jelitowa flora bakteryjna człowieka to sprawa bardzo indywidualna, więc takie leczenie jest trudne i nie zawsze przynosi szybkie i spodziewane efekty. Dlatego właściwy probiotyk i cierpliwość to klucz do sukcesu.

Piśmiennictwo:

1. Henker J. i wsp.: Probiotic Escherichia coli Nissle 1917 (EcN) for successful remission maintenance of ulcerative colitis in children and adolescents: an open-label pilot study. Z. Gastroenterol., 2008, 46 (9), 874-875.
2. Szajewska H. i wsp.: Meta-analysis: Lactobacillus GG for treating acute diarrhoea in children. Aliment. Pharmacol. Ther., 2007, 25, 871–881.
3. Miele E. i wsp.: Effect of a probiotic preparation (VSL#3) on induction and maintenance of remission in children with ulcerative colitis. Am. J. Gastroenterol., 2009, 104, 437-443.
4. Marteau P. i wsp.: Ineffectiveness of Lactobacillus johnsonii LA1 for prophylaxis of postoperative recurrence in Crohn’s disease: a randomized, double-blind, placebocontrolled. GETAID trial. Gut, 2006, 55, 842-847.
5. Tilg H., Moschen A.R., Kaser A.: Obesity and the microbiota. Gastroenterol., 2009, 136, 1476-1483.
6. Wang K.Y. i wsp.: Effects of ingesting Lactobacillus and Bifidobacterium-containing yoghurt in subjects withcolonized Helicobacter pylori. Am. J. Clin. Nutr., 2004, 80, 737-741.
7. Drouault-Holowacz S. i wsp.: A double blind randomized controlled trial of a probiotic combination in 100 patients with irritable bowel syndrome. Gastroenterol. Clin. Biol., 2008, 32, 147-152.
8. Moayyedi P. i wsp.: The efficacy of probiotics in the treatment of irritable bowel syndrome: a systematic review. Gut 2010; 59: 325-332
9. American College of Gastroenterology Task Force on Irritable Bowel Syndrome, Brandt L.J., Chey W.D., Foxx-Orenstein A.E. i wsp. An evidence-based position statement on the management of irritable bowel syndrome. Am. J. Gastroenterol. 2009; 104 (supl. 1): S1–35.
10. Chmielewska A., Szajewska H.: Systematic review of randomised controlled trias: probiotics for functional constipation. World J. Gastroenterol. 2010; 16: 69–75.
11. Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z.: Probiotyki – historia i mechanizmy działania. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4 (71), 5 – 19
12. Fan Y.J. i wsp.: A probiotic treatment containing Lactobacillus, Bifidobacterium and Enterococcus improves IBS symptoms in an open label trial. J. Zhejiang Univ. Sci. B., 2006, 7 (12), 987-991.
13. Leventogiannis K. i wsp.: Effect of a Preparation of Four Probiotics on Symptoms of Patients with Irritable Bowel Syndrome: Association with Intestinal Bacterial Overgrowth. Probiotics and Antimicrobial Proteins (2019) 11:627–634
14. Sufang Liang i wsp.: Effect of probiotics on small intestinal bacterial overgrowth in patients with gastric and colorectal cancer. Turk J Gastroenterol 2016; 27: 227-32
15. Nowak i wsp.: Probiotyki – Efekty zdrowotne. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość́; 2010 (71), 20 – 36
16. Banaszkiewicz A., Szajewska H. Ineffectivness of Lactobacillus GG as an adjunct to lactulose for the treatment of constipation in children: double-blind, placebo-controlled randomized trial. J. Pediatr. 2005; 146: 364–369.
17. Changqing Z. i wsp.: Probiotics for Preventing and Treating Small Intestinal Bacterial Overgrowth. Journal of Clinical Gastroenterology, Volume 51, Number 4
18. Tabbers M. i wsp.: Effect of the consumption of a fermented dairy product containing Bifidobacterium lactis DN-173 010 on constipation in childhood: a multicentre randomised controlled trial (NTRTC: 1571)