Coraz więcej dowodów naukowych sugeruje, że atopowe zapalenie skóry (AZS) i mikrobiota jelit są ze sobą ściśle powiązane.
Prawidłowo działająca bariera jelitowa zapobiega przedostawaniu się do wnętrza organizmu alergenów i cząstek, które mogą wywoływać reakcje zapalne. Mechanizm ten jest podobny funkcjonalnie do działania bariery lipidowej naskórka. W obu przypadkach upośledzenie funkcji barierowej, jelit lub skóry wywołuje podobne następstwa. Pobudza nadmiernie układ odpornościowy, indukuje syntezę cytokin zapalnych i zwiększa ryzyko rozwoju chorób o podłożu zapalnym, w tym chorób autoimmunologicznych.
W ciągu ostatnich 40 lat liczba przypadków AZS w wzrosła o ponad 300%
Atopowe zapalenie skóry najczęściej rozpoczyna się już w okresie niemowlęcym. Około 45% wszystkich przypadków AZS ma początek w pierwszych sześciu miesiącach życia, a 85% przed piątym rokiem życia. Na szczęście, w przypadku 70% dzieci w okresie dojrzewania choroba samoistnie ustępuje. Pomimo tego, liczba przypadków AZS dotyka coraz większej części populacji i w ciągu ostatnich 40 lat częstość występowania tej choroby wzrosła ponad 3 krotnie. Obecnie w Polsce, wg różnych źródeł, na atopowe zapalenie skóry choruje ok. 15-30% dzieci i 2-10% dorosłych.
Atopowe zapalenie skóry jest chorobą zapalną. Zmiany wypryskowe pojawiają się w postaci zaczerwienionej i podrażnionej skóry. Na początku najczęściej na zgięciach stawów – po wewnętrznej stronie stawu łokciowego, nadgarstkach oraz na szyi. Zależy to jednak od ciężkości choroby. W AZS o cięższym przebiegu zmiany mogą pojawiać się też na twarzy, plecach i zajmować duże powierzchnie skóry.
W miejscach zmienionych chorobowo skóra staje się sucha, mniej elastyczna i łatwo ulega pęknięciom. Chorobie tej towarzyszy bardzo silny świąd, który szczególnie u dzieci sprzyja pojawianiu się uszkodzeń mechanicznych, tzw. przeczosów, wywołanych drapaniem. Nasila to dodatkowo zmiany zapalne, wzmaga uporczywość objawów i ciężkość choroby.
Jak rozwija się atopowe zapalenie skóry?
Naukowcy wysnuli dwie przeciwstawne hipotezy dotyczące przyczyn rozwoju tej choroby. Pierwsza z nich na przyczynę AZS wskazuje zaburzenia w obrębie układu odpornościowego. Następstwem tego jest stan zapalny w obrębie naskórka, a następnie nieprawidłowe funkcjonowanie bariery naskórkowej. Druga hipoteza wskazuje na mechanizm odwrotny. Dysfunkcja bariery naskórkowej powoduje zwiększoną ekspozycję na alergeny, mikroorganizmy i czynniki środowiskowe, co indukuje aktywność układu odpornościowego i wzmaga stan zapalny w obrębie naskórka.
Ostatecznie przyjęto, że rozwój atopowego zapalenia skóry zaczyna się w okresie niemowlęcym jako choroba zapalna skóry. W okresie późniejszym u części dzieci następuje uwrażliwienie na antygeny pokarmowe i środowiskowe. Na końcu tego procesu pojawia się reakcja immunologiczna w odpowiedzi na antygeny pochodzące z uszkodzonych poprzez mechaniczne uszkodzenie komórek naskórka. Wtedy właśnie dochodzi do reakcji autoimmunologicznej i choroba przechodzi w postać przewlekłą.
U chorych z AZS obserwuje się również kolonizacje skóry przez S. aureus i wpływ endotoksyn wydzielanych przez tę bakterię na zaostrzenie stanu zapalnego poprzez nasilenie reakcji immunologicznej. Istnieje też postać późna AZS, niepoprzedzona wcześniejszymi objawami w dzieciństwie ani stanem zapalnym skóry. Dotyka ona nieznaczną część populacji chorych, a jej przyczyna nie jest jeszcze wyjaśniona.
W pewnym czasie w środowisku naukowym popularność zyskała tzw. teoria higieniczna. Była ona wynikiem obserwacji, że częstość występowania AZS jest wyższa w populacji miejskiej niż na wsi. Głosiła, że dzieci, które we wczesnym dzieciństwie miały ograniczony dostęp do alergenów środowiskowych mają większą szansę na rozwój chorób atopowych. Ostatecznie jednak, z braku wystarczających dowodów naukowych porzucono tę teorię jako mało wiarygodną.
Dysbioza jelit jest jedną w głównych przyczyn powstania AZS
Wiele badań, które przeprowadzono w tym kierunku potwierdziło, że istnieje silne powiązanie pomiędzy stanem jelit i bytujących w nich mikroorganizmów a problemami zdrowotnymi o podłożu zapalnym. Dlatego coraz większą uwagę zwraca się na rolę mikrobiomu jelit, a konkretnie jego dysfunkcji na rozwój chorób atopowych, takich jak AZS.
Stosowane obecnie terminy takie jak oś-jelito-mózg czy oś-jelito-skóra, opisują interakcję mikrobioty jelitowej z fizjologią różnych narządów. W przypadku osi jelito-skóra, zauważono, że zaburzenia w obrębie mikrobioty jelitowej, tzw. dysbioza jelit, inicjuje liczne choroby skóry – zwiększa ryzyko powstania lub zaostrza przebieg AZS, trądziku, łuszczycy itd.
W badaniach stwierdzono, że osoby z AZS mają inne proporcje gatunków bakterii jelitowych. W stosunku do osób zdrowych mają dużo więcej Clostridium difficile, Escherichia coli i Staphylococcus aureus, za to mniej Bifidobacteria i Bacteroidetes i Bacteroides.
Zmiany w mikrobiomie jelitowym we wczesnym dzieciństwie upośledzają funkcje barierowe jelita i wpływają na produkcję metabolitów oraz substancji, które mogą powodować stan zapalny. Wpływa to na równowagę układu odpornościowego i w ten sposób może stać się przyczyną rozwoju atopowych chorób skóry.
Nieprawidłowe proporcje mikrobity jelit mają dodatkowe konsekwencje. To właśnie bifidobakterie, których populacja u osób z AZS jest mniej liczna niż u osób zdrowych produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), takie jak maślan, propionian i octan. Kwasy te mają działanie przeciwzapalne i immunomodulujące.
Probiotykami mogą korzystnie wpłynąć na leczenie AZS
Podstawą leczenia AZS pozostają emolienty wzmacniające barierę lipidową naskórka, a w zaostrzeniach choroby leki przeciwzapalne i immunosupresyjne, takie jak kortykosterydy i inhibitory kalcyneuryny.
Uważa się jednak, że odpowiednia terapia probiotyczna skutecznie wspomaga te metody leczenia. Ma działanie immunomodulujące – przywracając właściwą pracę jelit wpływa korzystnie na układ odpornościowy, a przez to na procesy zapalne w organizmie.
W badaniach klinicznych, pacjentom z AZS podawano probiotyki, których zdaniem była modyfikacja składu mikrobioty jelitowej i normalizacja pracy jelit. Obserwowano u nich poprawę stanu skóry i zmniejszenie objawów AZS.
Podawanie suplementu ze szczepem probiotycznym korzystnie wpływa na przebieg AZS
W jednym z randomizowanych badań klinicznych sprawdzano, czy podawanie niemowlętom ze stwierdzonym AZS suplementu diety zawierającego Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) wpłynie na stan ich skóry, zmniejszy objawy lub parametry stanu zapalnego.
Do badania zostało włączonych 39 niemowląt z AZS, które zostały podzielone na 2 grupy. Pierwsza z nich dostawała pokarm z dodatkiem Lactobacillus rhamnosus, druga ten sam pokarm bez dodatku probiotyku. Badanie było podwójnie zaślepione i trwało 3 tygodnie. Na początku badania, po pierwszym miesiącu i po jego zakończeniu, pobrano próbki kału, krwi i wymazy skórne.
Po zakończeniu badania stwierdzono, że w grupie dzieci przyjmujących probiotyk i w grupie nieleczonej nie zmieniły się istotnie proporcje bifidobakterii jelitowych, ani bakterii skórnych. Zaobserwowano jednak duży spadek immunoglobulin (IgM i IgA).
Sugeruje to, że podawanie odpowiednich szczepów bakterii probiotycznych może wzmacniać barierę jelitową i zapobiegać przedostawaniu się cząstek prozapalnych do wnętrza organizmu. W efekcie może to korzystnie wpływać na ryzyko rozwoju lub ciężkość objawów chorób o podłożu zapalnym, takich jak np. AZS.
Podsumowanie
Mikrobiota jelit może odgrywać kluczową rolę w rozwoju AZS, poprzez regulację i wpływ jaki wywiera na dojrzewanie układu odpornościowego. Sugeruje to wzajemne oddziaływanie pomiędzy mikrobiomem jelit, a organizmem człowieka we wczesnym okresie życia.
Dysbioza mikrobiomu jelitowego w dzieciństwie prowadzi do zaburzenia równowagi układu odpornościowego, które utrzymuje się do dorosłości. Tym samym przyczynia się do rozwoju chorób, takich jak np. atopowe zapalenie skóry. Dodatkowo inne czynniki, takie jak przewlekły stres, niewłaściwa dieta i zanieczyszczenia środowiska, wpływają na skład mikroorganizmów jelitowych. Mogą one pogłębiać dysbiozę jelit i przyczyniać się do zaostrzenia przebiegu AZS.
Coraz więcej dowodów naukowych sugeruje, że suplementacja właściwie dobranym probiotykiem może być skuteczną metodą na zmniejszenie ryzyka rozwoju atopowego zapalenia skóry.
Zastosowanie terapii probiotykami nie zastępuje farmakoterapii. Jednak poprzez regulację składu mikrobioty jelitowej i normalizację pracy jelit może wywierać korzystny wpływ na przebieg lub zmniejszyć ryzyko pojawienia się tej choroby. Wszystkie drogi prowadzą do jelit. Zadbaj o swoje jelita, a one zadbają o ciebie.
Piśmiennictwo:
- Penders, J et al. “The role of the intestinal microbiota in the development of atopic disorders.” Allergy vol. 62,11 (2007): 1223-36. doi:10.1111/j.1398-9995.2007.01462.x
- M. Nermes, J. M. Kantele, T. J. Atosuo, S. Salminen and E. Isolauri, Clinical & Experimental Allergy, 2011 (41) 370–377
- So-Yeon Lee i wsp.: Microbiome in the Gut-Skin Axis in Atopic Dermatitis. Allergy Asthma Immunol Res. 2018 July;10(4):354-362. https://doi.org/10.4168/aair.2018.10.4.354
- Weidinger S, Beck LA, Bieber T, Kabashima K, Irvine AD. Atopic dermatitis. Nat Rev Dis Primers. 2018 Jun 21;4(1):1. doi: 10.1038/s41572-018-0001-z. PMID: 29930242
- Kim JH, Kim K, Kim W. Gut microbiota restoration through fecal microbiota transplantation: a new atopic dermatitis therapy. Exp Mol Med. 2021;53(5):907-916. doi:10.1038/s12276-021-00627-6
- Lee SY, Lee E, Park YM, Hong SJ. Microbiome in the Gut-Skin Axis in Atopic Dermatitis. Allergy Asthma Immunol Res. 2018;10(4):354-362. doi:10.4168/aair.2018.10.4.354
- Fang, Zhifeng et al. “Gut Microbiota, Probiotics, and Their Interactions in Prevention and Treatment of Atopic Dermatitis: A Review.” Frontiers in immunology vol. 12 720393. 14 Jul. 2021, doi:10.3389/fimmu.2021.720393
- Boutrid N, Rahmoune H. Probiotics for atopic dermatitis. Clin Med (Lond). 2021;21(4):e430. doi:10.7861/clinmed.Let.21.4.8
