Nieswoiste zapalenie jelit (IBD) może być mylone z zespołem jelita drażliwego (IBS). Jednak pomimo podobnych nazw i tego, że IBS i IBD są chorobami przewodu pokarmowego, ich przebieg i przyczyny są zupełnie inne.
IBD i IBS to całkowicie różne jednostki chorobowe. Sprawa jest jednak nieco bardziej złożona, ponieważ obie choroby częściowo dają podobne objawy jelitowe. Co więcej, osoby, u których zdiagnozowano IBD mogą mieć objawy charakterystyczne dla IBS lub nawet mieć jednocześnie obie te choroby.
Czym jest zespół jelita drażliwego – IBS
Zespół jelita drażliwego – IBS (irritable bowel syndrome) to przewlekłe niezapalne zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego dające szereg uciążliwych objawów głównie ze strony jelit. IBS jest chorobą coraz bardziej powszechną. W zależności od kraju choruje na nią od 10 do nawet ponad 20% populacji. Dodatkowo, częstość zachorowań jest zależna od płci i dotyka ok. 3 razy więcej kobiet niż mężczyzn.
Charakterystycznymi objawami IBS są: bóle brzucha, wzdęcia, częste biegunki lub zatwardzenia albo oba te problemy występujące naprzemiennie (IBS-M). Poza tym, osoby cierpiące na IBS skarżą się na inne objawy towarzyszące chorobie. Najczęściej są to problemy ze snem, problemy emocjonalne, stany lękowe, niekiedy problemy ze strony układu moczowego lub ginekologiczne.
Wyróżnia się trzy podstawowe typy IBS:
- IBS-D (diarrhoea predominant) – IBS z przewagą biegunek
- IBS-C (constipation predominant) – IBS z przewagą zaparć
- IBS-M (mixed) – jeśli biegunki i zaparcia występują równie często
Przyczyny rozwoju i leczenie IBS
Przyczyna IBS nie została ustalona, ale wiadomo, że rozwojowi tej choroby sprzyja kilka czynników:
- zaburzenia emocjonalne i stres
- niewłaściwe nawyki żywieniowe
- przebyte infekcje
- przewlekłe leczenie, np. antybiotykami
- skłonności genetyczne
- nietolerancja pokarmowa niektórych związków (np. fruktoza lub gluten)
IBS można skutecznie leczyć. Jest to jednak proces długotrwały i wymagający cierpliwości, zachowania odpowiedniej diety, zmiany stylu życia, nawyków żywieniowych, oraz stosowania farmakoterapii. Bardzo dobre efekty przynosi również suplementacja właściwymi probiotykami i niektórymi naturalnymi związkami, takimi jak np. kurkuminy, allicyna lub berberyna. Niekiedy skuteczność takiego leczenia jest wystarczająca aby pozbyć się lub zredukować objawy choroby.
Czym jest nieswoiste zapalenie jelit – IBD
Nieswoiste zapalenie jelit – IBD (inflammatory bowel disease) to choroba autoimmunologiczna, charakteryzująca się przewlekłym stanem zapalnym przewodu pokarmowego, w zależności od typu zlokalizowanym w innych miejscach i dających częściowo inne objawy. IBD na szczęście jest dużo mniej powszechne niż IBS. Szacuje się, że dotyczy mniej niż 1% populacji. Jednak liczba zdiagnozowanych przypadków tej choroby, przede wszystkim w USA, Kanadzie, Australii i krajach skandynawskich dynamicznie rośnie.
W obrębie IBD można wyróżnić w zasadzie dwie jednostki chorobowe, oraz trzeci typ, gdy nie jest możliwe zakwalifikowanie pacjenta do dwóch pierwszych:
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – WZJG (lub colitis ulcerosa – UC)
- Chorobę Leśniowskiego-Crohna – ChLC (lub crohne disease – CD)
- Nieokreślone zapalenia jelit – IC-IBD (colitis indeterminata)
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba trwająca całe życie i jednocześnie najczęstsza postać IBD. Charakteryzuje się nawracającymi epizodami stanu zapalnego w błonie śluzowej okrężnicy. Jej zasięg ograniczony jest wyłącznie do jelita grubego – zwykle obejmuje odbytnicę i może rozciągać się na inne części okrężnicy.
Choroba Leśniowskiego-Crohna może wpływać na dowolną część przewodu pokarmowego i powodować zmiany zapalne zarówno w obrębie przełyku, żołądka lub jelit. Objawy choroby Leśniowskiego-Crohna mogą również obejmować biegunkę, skurcze brzucha, ból brzucha i gorączkę.
Obserwuje się również trzecią formę – nieokreślone zapalenia jelit (IC-IBD – colitis indeterminata). Ta forma jest rozpoznawana wtedy, gdy choroby nie można przypisać do WZJG ani do ChLC.
Przyczyny rozwoju i leczenie IBD
Dokładna przyczyna rozwoju IBD nie jest znana. Jest to choroba, której początku specjaliści dopatrują się w dysbiozie jelit i upośledzeniu funkcji bariery jelitowej oraz wystąpieniu tzw. mimikry molekularnej. Wg tej teorii układ odpornościowy jest stymulowany przez czynniki zapalne przedostające się przez błonę śluzową jelita. W wyniku długotrwałego pobudzenia dochodzi do mylnej interpretacji antygenów komórkowych przez układ odpornościowy gospodarza. Zaczyna on zwalczać własne komórki, mylnie rozpoznając je jako patogeny, do niszczenia których jest stworzony. Jednak, żeby ten mechanizm zadział chory musi mieć predyspozycje genetyczne, które wyzwolą rozwój choroby po stymulacji czynnikami środowiskowymi.
IBD to choroba autoimmunologiczna. Nie są na razie znane sposoby jej całkowitego wyleczenia. Dlatego terapia ogranicza się głównie do opanowania objawów i zahamowania postępów choroby. W tym celu stosuje się leki sterydowe, kwas 5-aminosalicylowy oraz niekiedy leczenie chirurgiczne. W ostatnich latach dzięki rozwojowi medycyny pojawia się coraz więcej nowoczesnych leków biologicznych, które są bardzo skuteczne w zmniejszaniu objawów chorób tego typu. Oczywiście ważną rolę odgrywa też stosowanie odpowiedniej diety, suplementacja odpowiednimi probiotykami i lekami pochodzenia naturalnego, kształtowanie zachowań redukujących ryzyko zaostrzeń, np. zmniejszenie poziomu stresu pacjentów.
Objawy IBS vs. IBD
Objawy IBS i IBD są niekiedy bardzo podobne, co często utrudnia właściwą diagnozę. Obie choroby powodują ból brzucha, biegunki, wzdęcia i uczucie zmęczenia. Wpływają bardzo negatywnie na stan psychiczny chorych, często stając się przyczyną depresji. Jednak niektóre objawy są charakterystyczne tyko dla jednej z tych chorób.
Najczęstsze objawy IBS:
- częste bóle i bolesne skurcze brzucha
- biegunki
- zaparcia
- wzdęcia
- pilna potrzeba wypróżnienia
- uczucie niepełnego wypróżnienia
- przerost bakterii w jelicie cienkim
IBD może powodować takie same objawy jak IBS, a także:
- skrajne zmęczenie
- ból stawów
- krwawienie z odbytnicy
- utrata masy ciała
- stany zapalne innych narządów
Objawem, który może być pomocny we właściwym rozpoznaniu choroby jest lokalizacja bólu.
W IBS osoby chore zgłaszają głównie częsty ból w okolicy podbrzusza. Bólowi temu towarzyszą skurcze i uczucie pełności. Ból w IBS określany jest jako: bolesne skurcze, ból pulsujący, ostry i przeszywający. Poza tym:
- ból w może nasilać się po jedzeniu i często towarzyszą mu wzdęcia
- po wypróżnieniu ból zwykle się zmniejsza
- ból jest najczęściej odczuwany jako skurcze w środkowej części brzucha
Ból brzucha jest również częstym objawem IBD
Jednak różnica polega na jego lokalizacji. Na początku, większość chorych zgłasza bóle w okolicy żołądka i nadbrzusza. Po rozwinięciu się choroby pojawiają się objawy bólowe w innych częściach ciała, np.:
- ból w obrębie stawów
- stany zapalne i ból oczu
- ból w okolicy odbytnicy
- nadwrażliwość skóry podobna do bólu neuropatycznego
W IBD mogą również pojawiać się inne objawy, którym towarzyszy ból, np. owrzodzenie jamy ustnej. IBD prowadzi też do bliznowacenia jelit, jednak można je stwierdzić wykonując jedynie specjalistyczne badania.
Jak diagnozuje IBS i IBD
Metody rozpoznawania IBS i IBD są inne. BD diagnozuje się za pomocą różnych testów, podczas gdy IBS głównie przez wywiad i wykluczenie innych chorób.
Rozpoznanie IBS
Podstawą diagnozowania IBS jest zebranie historii choroby oraz Formularz Kryteriów Rzymskich IV. Określa on przede wszystkim okoliczności, które towarzyszą pojawianiu się bólu brzucha:
Ból brzucha nawracający minimum jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące, któremu towarzyszą co najmniej dwie z następujących cech:
- związany z wypróżnieniem
- związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień
- związany ze zmianą konsystencji stolca
Diagnozę IBS stawia się dopiero po wykluczeniu wielu innych chorób. Ponieważ testowanie, które pozwoli na wykluczenie innych schorzeń może być długotrwałym procesem, diagnostyka IBS może trwać nawet kilka tygodni.
Rozpoznanie IBD
W przeciwieństwie do IBS, rozpoznanie IBD wymaga złożonych testów i badań medycznych. Główne analizy, które przeprowadza się w celu potwierdzenia lub wykluczenia nieswoistego zapalenia jelit to:
- badania kału
- morfologia i badanie biochemiczne krwi
- biopsja ściany jelita lub przełyku
- RTG
- rezonans magnetyczny
- tomografia komputerowa z wykorzystaniem kontrastu
- badania endoskopowe, np. gastro lub kolonoskopia
Powikłania IBS
Chociaż nie jest chorobą zagrażającą życiu to prowadzi do obniżenia jego jakości. Nie leczony IBS może rozwinąć się w poważną chorobę bardzo utrudniającą codzienną aktywność, zarówno towarzyską jak i zawodową. Wielu pacjentów z IBS izoluje się, rezygnują z życia towarzyskiego, obawiając się dyskomfortu i pojawienia się niektórych objawów w nieodpowiednim miejscu i czasie. W efekcie powoduje to często stany lękowe i depresję u pacjentów z IBS.
Powikłania IBD
IBD może rozwiać się w formę choroby, której objawy mogą być nawet niebezpieczne dla życia. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna, dwie główne formy IBD, mają różne potencjalne powikłania. W obu przypadkach mogą one wymagać szybkiej pomocy medycznej.
W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego powikłania mogą obejmować:
- perforacja jelita – może doprowadzić do powstania dziury w jelicie
- toksyczne rozdęcie okrężnicy – powiększenie okrężnicy
- ciężka biegunka mogąca prowadzić do odwodnienia
- krwawienie z odbytu i ból
Powikłania choroby Leśniowskiego-Crohna mogą obejmować:
- zwężenia prowadzące nawet do blokady jelit
- ropnie w różnych miejscach przewodu pokarmowego
- perforacja jelita – może doprowadzić do powstania dziury w jelicie
- przetoki mogące prowadzić do infekcji i wymagające leczenia chirurgicznego
- złe wchłanianie pokarmu – prowadzące do niedożywienia
Powikłania IBD mogą również rozwijać się poza przewodem pokarmowym, a objawy dotyczyć też innych tkanek i narządów, np. skóry, stawów, wątroby lub nerek.
Podsumowanie
IBS i IBD to poważne i podobne w wielu objawach choroby układu pokarmowego. Jednak różnią się definitywnie przyczynami powstania i następstwami jakie niosą ich powikłania. Obie są związane ze zmianami naszego trybu życia, ryzyko ich rozwoju zwiększa towarzyszący nam przewlekły stres, przetworzona żywność i ograniczenie aktywności fizycznej. Niestety, prognozy nie są najlepsze, częstość występowania tych chorób w populacji rośnie i mogą one dotknąć każdego i w każdym wieku. Warto więc dbać o siebie, bo nawet niewielki wysiłek i odrobina uwagi na to co jemy może uchronić nas przed bardzo poważnymi problemami, które zdemolują nam życie. Dbajmy o jelita, a one zadbają o nas.
Publikacje:
- Mattar MC, Lough D, Pishvaian MJ, Charabaty A. Current management of inflammatory bowel disease and colorectal cancer. Gastrointest Cancer Res. 2011 Mar;4(2):53-61. PMID: 21673876; PMCID: PMC3109885.
- Nehring P. i wsp.: Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę. Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (1): 17–22
- Michael Camilleri, Management of the irritable bowel syndrome, Gastroenterology, Volume 120, Issue 3, 2001, Pages 652-668
- Major G, Spiller R. Irritable bowel syndrome, inflammatory bowel disease and the microbiome. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2014;21(1):15-21. doi:10.1097/MED.0000000000000032
- Kaplan GG, Bernstein CN, Coward S, Bitton A, Murthy SK, Nguyen GC, Lee K, Cooke-Lauder J, Benchimol EI. The Impact of Inflammatory Bowel Disease in Canada 2018: Epidemiology. J Can Assoc Gastroenterol. 2019 Feb;2(Suppl 1):S6-S16. doi: 10.1093/jcag/gwy054. Epub 2018 Nov 2. PMID: 31294381; PMCID: PMC6512243.
- https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.psjd-b1d601cd-3a8d-4038-9fc2-a339fd505084
- Moayyedi P, Ford AC, Talley NJ, et al. The efficacy of probiotics in the treatment of irritable bowel syndrome: a systematic review. Gut. 2010;59(3):325-332. doi:10.1136/gut.2008.167270
- Chmielewska A, Szajewska H. Systematic review of randomised controlled trials: probiotics for functional constipation. World J Gastroenterol. 2010;16(1):69-75. doi:10.3748/wjg.v16.i1.69
- Pithadia AB, Jain S. Treatment of inflammatory bowel disease (IBD). Pharmacol Rep. 2011;63(3):629-642. doi:10.1016/s1734-1140(11)70575-8
