Choroby zapalne jelit – czy są naturalne metody na ich pokonanie?

Zapalne choroby jelit są na razie nieuleczalne, a ich objawy bardzo dokuczliwe

Nieswoiste zapalne choroby jelit (IBD / NZChJ) mogą powodować rozległe stany zapalne i owrzodzenie błony śluzowej jelita. Następstwem tego jest dysfunkcja przewodu pokarmowego, zaburzenia wchłaniania pokarmu i usuwania produktów przemiany materii oraz upośledzenie jego funkcji wydzielniczych. 

Objawy, którymi są przede wszystkim dyskomfort, wzdęcia, gorączka, stany bólowe i biegunki są niezwykle dokuczliwe dla chorych. U pacjentów z ciężkim przebiegiem może również dochodzić do powstawania przetok lub perforacji jelita. Stanowi to już bezpośrednie zagrożenie dla życia.

Poza objawami ze strony układu pokarmowego choroby zapalne jelit powodują też osłabienie, utratę apetytu i spadek masy ciała. Mogą przyczynić się też do powstawania innych chorób, takich jak infekcje grzybicze, np. afty w jamie ustnej, osteoporoza, zapalenie stawów czy choroby skóry. 

Lokalizacja choroby w obrębie jelita może być różna, ale najczęściej dotyczy końcowej części jelita cienkiego i całego jelita grubego.  

Standardowe leczenie: kortykosterydy, immunosupresanty i leki biologiczne

W leczeniu chorób zapalnych jelit stosuje się leki, których zadaniem jest przede wszystkim ograniczenie stanu zapalnego i przez to zmniejszenie dolegliwości. Niestety, IBD należy do chorób przewlekłych i nie ma jeszcze leku umożliwiającego jego całkowite wyleczenie.

Pacjenci najczęściej leczeni są kortykosteroidami i innymi lekami immunosupresyjnymi. Ich działanie pomaga uzyskać remisję choroby, a w leczeniu podtrzymującym utrzymanie jej objawów na jak najniższym poziomie. Wiąże się to jednak z koniecznością stałego podawania leków.

Inną grupą są leki biologiczne. Jest to dynamicznie rozwijająca się grupa nowoczesnych leków, które są w stanie bardzo szybko i precyzyjnie działać na wybrane choroby. Jednak leczenie to nie zawsze jest dostępne z uwagi na jego wysoki koszt.

W wielu przypadkach stosuje się tzw. leczenie skojarzone, czyli łączy leki z różnych grup, wykorzystując ich synergistyczne działanie. Umożliwia to zmniejszenie dawki lub podniesienie efektywności terapii.

W niektórych przypadkach choroby zapalne jelit muszą być leczone operacyjnie. Dotyczy to sytuacji, w których dochodzi do zwężenia grożącego zamknięciem drożności jelita lub bardzo ciężkiego i niemożliwego do opanowania lekami stanu zapalnego którejś części jelita. 

Przewlekłe przyjmowanie leków może powodować działania niepożądane i skutki uboczne

Długotrwałe przyjmowanie sterydów i leków obniżających efektywność systemu immunologicznego nie jest dla nas zbyt dobre. Kortykosterydy przyjmowane przewlekle powodują wiele katastrofalnych skutków w naszym organizmie. Dotyczy to problemów metabolicznych, osteoporozy, upośledzenia odporności, poważnych zmian skórnych i wielu innych. 

Nowoczesne leki immunosupresyjne z innych grup, pomimo dobrej tolerancji zmniejszają naszą odporność na wszelkie infekcje. Potencjalnie mogą też zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, takich jak np. rak szyjki macicy. W przewlekłym stosowaniu mogą prowadzić również do uszkodzenia wątroby i nerek. Często też są przeciwwskazaniem do przyjmowania innych leków.

Leki biologiczne mają też swoje wady. Jest to nadal dosyć nowa grupa leków więc ich potencjalne działania niepożądane mogą wymagać dłuższej obserwacji. Najczęściej dotyczą odpowiedzi ze strony układu immunologicznego, ale z uwagi na zróżnicowane działanie tych produktów mogą się one różnić.

Leczenie naturalne – czy możemy zastąpić leki syntetyczne?

Zapalne choroby jelit są bardzo trudne do leczenia najcześciej wymagają długotrwałej terapii. W przypadku zaostrzenia choroby z całą pewnością leczenie powinno rozpocząć się od standardowej farmakoterapii. Stan zapalny musi zostać opanowany jak najszybciej. Jednak po osiągnięciu remisji, kiedy objawy nie są już tak dotkliwe warto zastanowić się nad poszukaniem alternatywy. Z dostępnych publikacji badań klinicznych wynika, że jest to jak najbardziej możliwe.

Probiotyki w chorobach zapalnych jelit

W badaniach przeprowadzonych u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (colitis ulcerosa) i chorobą Leśniowskiego-Crohna stwierdzono inny skład mikroflory niż u osób zdrowych. Zaobserwowano, że w jelicie grubym mają one istotnie mniejszą liczbę bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium oraz gram dodatnich i gram ujemnych bakterii beztlenowych.

Wnioskiem z tych obserwacji było to, że zastosowanie suplementacji właściwie dobranym szczepem mikroorganizmów probiotycznych może przyczynić się do poprawy ich stanu zdrowia. Skuteczność suplementacji bakteriami probiotycznymi w przypadku chorób zapalnych jelit jest zróżnicowana. Jednak wyniki badań są bardzo obiecujące.

W jednym z badań, u 40 pacjentów z chorobą Crohna podawano lek w połączeniu z probiotykiem. Nawrót choroby zaobserwowano jedynie u 10% z nich. W grupie, której podawano sam lek, bez probiotyku nawrót choroby był 4 krotnie wyższy i sięgał ponad 40%.

W przypadku pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego otrzymano jeszcze lepsze rezultaty. Podawanie standardowego leczenia wraz z probiotykiem (VSL#3) powodowało remisję choroby u ponad 92% pacjentów. Podawanie samego leczenia bez probiotyku powodowało remisję jedynie u 36% pacjentów. Z kolei w innym badaniu, u chorym na CU podawano Escherichia coli Nissle1917 w leczeniu przewlekłym w czasie remisji. Zaobserwowano taką samą skuteczność z zapobieganiu nawrotom choroby jak w przypadku podawania leku. Wysoką skuteczność we wspomaganiu remisji choroby zaobserwowano również w przypadku stosowania Saccharomyces boulardii. W grupie pacjentów, którzy otrzymywali ten probiotyk skuteczność terapii oszacowano na ponad 70%.

Istnieje więc bardzo wiele dowodów naukowych na wysoką skuteczność zastosowania probiotyków w leczeniu skojarzonym chorób zapalnych jelit lub w zapobieganiu nawrotowi choroby u pacjentów z remisją.

Leki naturalne w IBD

Wiele roślin wykorzystywanych w tradycyjnej medycynie naturalnej ma właściwości przeciwzapalne. Jednak tylko część z nich ma potwierdzone badaniami naukowymi działanie w tym konkretnie obszarze. Dowiedziono, że aktywne biologicznie substancje zawarte w roślinach można z powodzeniem wykorzystać we wspomaganiu leczenia farmakologicznego zapalnych chorób jelit lub nawet jako alternatywę dla klasycznej farmakoterapii.

Na szczególną uwagę zasługują cztery rośliny, które od dawna wykorzystywane są w leczeniu chorób układu pokarmowego. Ich wspólną cechą jest udowodnione w badaniach działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, które wydaje się kluczowe w leczeniu IBD.

Ashwagandha 

Witania ospała (Withania somnifera) to roślina o wielu ciekawych właściwościach leczniczych. Jedną z nich jest działanie przeciwzapalne, którego skuteczność udowodniono u pacjentów z IBD.

Podawanie pacjentom ekstraktu z tej rośliny wpływało na regenerację śluzówki jelita i zmniejszało obszar zapalny. W badaniach na myszach zauważono, że podawanie ekstraktu z ashwagandhy wpływało na obniżenie poziomu cytokin zapalnych. Są to białka biorące udział w pobudzaniu reakcji immunologicznej i nasilaniu stanu zapalnego w błonie śluzowej jelita. W badaniu na zwierzętach podawano wysokie dawki witanolidów, a jako punkt odniesienia stosowano lek przeciwzapalny – mesalaminę. Po leczeniu przeprowadzono badania histopatologiczne jelit. Stwierdzono w nich, że badane parametry jelita u osobników, którym podano ekstrakt z ashwagandhy były porównywalne z jelitem zdrowym. Skuteczność tej terapii była porównywalna ze skutecznością leku stosowanego w grupie kontrolnej.

Kurkuma 

Ostryż długi (Curcuma longa) to następna gwiazda z panteonu najczęściej wykorzystywanych roślin w leczeniu chorób układu pokarmowego. Z badan wynika, że przyczyną wysokiej skuteczności kurkuminy w leczeniu IBD są jej właściwości przeciwzapalne i przeciwoksydacyjne.

W badaniach na zwierzętach wykazano wpływ kurkuminy na zmniejszenie odpowiedzi cytokin prozapalnych, a przez to np. łagodzenie stanu zapalnego okrężnicy. Podobne działanie obserwowano u ludzi. Podkreśla się przy tym dobrą tolerancję na kurkuminę i brak zgłaszanych działań niepożądanych. U pacjentów, którym podawano kurkuminę w różnych dawkach i schematach terapeutycznych odnotowano istotne łagodzenie stanu zapalnego jelit i innych objawów choroby. Wnioski z badań przeprowadzonych na ludziach są takie, że regularne podawanie kurkuminy istotnie zmniejsza nasilenie objawów IBD. Poza tym redukuje stan zapalny jelit i może być alternatywą lub skutecznym dodatkiem do farmakoterapii.

Berberys

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris) jest rośliną tradycyjnie wykorzystywaną w chorobach przewodu pokarmowego. W badaniach na zwierzętach udowodniono, że berberyna – alkaloid obecny z tej roślinie, wykazuje działanie przeciwzapalne i łagodzi objawy stanu zapalnego błony śluzowej jelita. Podejrzewa się, że jest to efektem wpływu jaki wywołuje berberyna na produkcję cytokin prozapalnych w jelicie.

Ekstrakt z berberysu jest wykorzystywany w medycynie naturalnej jako skuteczny lek przeciwbiegunkowy. Dotyczy to zarówno biegunek infekcyjnych, jak również biegunek czynnościowych. Berberyna rozluźnia mięśnie gładkie jelit, wpływa na spowolnienie perystaltyki, co powoduje lepsze trawienie pokarmu i poprawia wchłanianie z jelita. Może działać również eubiotycznie, normalizując skład mikroflory jelitowej. Wiemy, że ma to kluczowe znaczenie w chorobach jelit, nie tylko w IBD, ale tez w IBS i SIBO.

Imbir

Imbir lekarski (Zingiber officinale) – roślina ta jest od wieków stosowana w leczeniu chorób przewodu pokarmowego. W nieswoistym zapaleniu jelit jego główną wartość stanowiącą o skuteczności w łagodzeniu objawów choroby jest działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i prokinetyczne. Właściwości te wykazują przede wszystkim gingerole i shogaole – związki fenolowe występujące w imbirze.

Imbir był wykorzystywany w bardzo wielu badaniach na zwierzętach. Stosowano w nich zarówno olejek eteryczny z imbiru jak też inne ekstrakty z tej rośliny. We wszystkich przypadkach obserwowano zmniejszenie nasilenia i powierzchni owrzodzeń oraz stanu zapalnego jelita. Również badania z udziałem ludzi potwierdzały korzystny wpływ podawania gingeroli na zmniejszanie objawów choroby. Imbir w badaniach klinicznych podawano w różnych formach, zarówno w postaci kapsułek z ekstraktem suchym jak również roztworów podawanych doustnie. Był on dobrze tolerowany i nie zgłaszano poważniejszych działań niepożądanych nawet podczas długiego stosowania. W związku z tym, że zapalne choroby jelit wymagają długotrwałego leczenia, preparaty zawierające gingerole mogą być bardzo korzystnym uzupełnieniem codziennej diety.

Piśmiennictwo:

1. Henker J. i wsp.: Probiotic Escherichia coli Nissle 1917 (EcN) for successful remission maintenance of ulcerative colitis in children and adolescents: an open-label pilot study. Z. Gastroenterol., 2008, 46 (9), 874-875.
2. Bibiloni R.i wsp.: VSL#3 probiotic-mixture induces remission in patients with active ulcerative colitis. Am. J. Gastrioenterol., 2005, 100, 1539-1546.
3. Guslandi M., Giollo P., Testoni P.A.: A pilot trial of Saccharomyces boulardii in ulcerative colitis. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol., 2003, 15, 697-698.
4. Lashgari N.A. i wsp.: Ginger and its constituents: Role in treatment of inflammatory bowel disease. https://doi.org/10.1002/biof.1808
5. Rashidian A. i wsp.: Protective effect of ginger volatile oil against acetic acid-induced colitis in rats: a light microscopic evaluation. Journal of Integrative Medicine. Volume 12, Issue 2, March 2014, Pages 115-120
6. Pawar P.: Rectal gel application of Withania somnifera root extract expounds anti-inflammatory and mucorestorative activity in TNBS-induced Inflammatory Bowel Disease. online: BMC Complementary and Alternative Medicine 2011, 11:34; http://www.biomedcentral.com/ 1472-6882/11/34
7. Vecchi Brumatti L.: Curcumin and Inflammatory Bowel Disease: Potential and Limits of Innovative Treatments. Molecules 2014, 19, 21127-21153; doi:10.3390/molecules 191221127
8. Hickson M. i wsp.: Use of probiotic Lactobacillus preparation to prevent diarrhoea associated with antibiotics: randomized double blind placebo controlled trial. Br. Med. J., 2007, 335 (7610), 80.
9. Nowak i wsp.: Probiotyki – Efekty zdrowotne. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość́; 2010 (71), 20 – 36
10. Marteau P. i wsp.: Ineffectiveness of Lactobacillus johnsonii LA1 for prophylaxis of postoperative recurrence in Crohn’s disease: a randomized, double-blind, placebocontrolled. GETAID trial. Gut, 2006, 55, 842-847.
11. Milena Połumackanycz, Aneta Forencewicz, Marek Wesołowski, Agnieszka Viapiana. Ashwagandha (Withania somnifera L.) – roślina o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych. Farmacja Polska, ISSN 2544-8552 (on-line)
12. Hanai H., Sugimoto, K.: Curcumin has Bright Prospects for the Treatment of Inflammatory Bowel Disease; https://doi.org/10.2174/138161209788489177
13. Tie H. i wsp.: Suppressive effect of berberine on experimental dextran sulfate sodium-induced colitis. online: https://doi.org/10.3109/08923973.2011.609887
14. Yan F. i wsp.: Berberine promotes recovery of colitis and inhibits inflammatory responses incolonic macrophages and epithelial cells in DSS-treated mice. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol 302: G504–G514, 2012.
15. Ashrafizadeh M. i wsp.: Berberine Administration in Treatment of Colitis: A Review. Current Drug Targets, Vol. 21, Nr 13, 2020: 1385-1393(9)