Otyłość jest obecnie uważana za chorobę przewlekłą i staje się jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych. Poza problemami związanymi bezpośrednio z masą ciała, otyłość i nadwaga zwiększają ryzyko rozwoju innych chorób. Są to przede wszystkim miażdżyca, cukrzyca, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, niektóre nowotwory i zaburzenia o podłożu immunologicznym. Niestety otyłość i nadwaga staje się problemem coraz młodszych ludzi i zaczyna dotyczyć również dzieci.
Poszukuje się przyczyn, dlaczego niektóre osoby pomimo spożywania takich samych ilości kalorii i typu pokarmu tyją, a inne pozostają szczupłe. Albo dlaczego jedne osoby magazynują tkankę tłuszczową podskórną, a inne mają tendencję do gromadzenia tłuszczowej tkanki trzewnej. Uważano, że spowodowane jest to przez różnice w szeroko pojętym metabolizmie i zapotrzebowaniu na energię. Wskazywano też na predyspozycje genetyczne i środowiskowe, wpływ zażywanych leków i zaburzenia hormonalne. Oczywiście wszystkie te czynniki mają znacznie.
Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że przyczyną otyłości może być niewłaściwy skład mikrobioty jelitowej
Mikrobiom człowieka jest przedmiotem coraz większej liczny badań, dlatego coraz lepiej rozumiemy jak wielki wpływ ma na nasz organizm. Masa mikroorganizmów symbiotycznych w ciele człowieka może dochodzić nawet do 2 kg, a ich liczba wielokrotnie przewyższa liczbę komórek naszego ciała. Większość z nich znajduje się w jelitach i wpływa na ich funkcjonowanie. Mikrobiota jelitowa jest ekosystemem, którego równowaga przekłada się na funkcjonowanie jelit, a w konsekwencji całego organizmu.
Podstawowe funkcje mikrobioty jelitowej to:
- wpływ na kształtowanie systemu immunologicznego
- wspomaganie trawienia resztek pokarmowych
- ochrona przed patogennymi mikroorganizmami
- wpływ na prawidłowy stan nabłonka jelit
- wytwarzanie witamin i innych niezbędnych substancji
- udział w procesach detoksykacji organizmu
Mikrobiota osób otyłych nawet o 15% zwiększa efektywność pozyskiwania energii z pokarmu
Mikroorganizmy zamieszkujące jelita biorą aktywny udział w trawieniu pokarmu. Genom bakteryjny, który jest niemal 100 krotnie większy od ludzkiego, może modelować szlaki metaboliczne i w ten sposób wpływa na wydatki energetyczne oraz zapotrzebowanie na energię.
Potwierdza to fakt, że mikrobiota jelitowa osób szczupłych ma inny skład niż osób otyłych. Różnice w składzie mikroflory przekładają się na pozyskiwanie energii z pokarmu. Mikrobiota osób otyłych lub z nadwagą wspomaga trawienie niektórych składników pokarmowych, np. błonnika, który normalnie nie jest trawiony. Umożliwia to odzyskiwanie nawet o 10-15% kalorii więcej z tej samej ilości pokarmu. Dodatkowo, mikrobiota osób otyłych wpływa na metabolizm i zwiększa magazynowanie materiałów zapasowych.
Pierwsze badania, które potwierdzały bezpośredni wpływ mikrobioty jelitowej na indukcję otyłości były przeprowadzane na zwierzętach. Wykorzystywano w nich myszy, które były hodowane w warunkach wolnych od mikroorganizmów. Myszy te gromadzą ok 40% mniej tkanki tłuszczowej niż zdrowe myszy hodowane w warunkach normalnych.
Myszom pozbawionym mikrobioty przeszczepiano próbki jelitowej flory bakteryjnej pochodzących od zdrowych myszy z normalnej hodowli lub od myszy, które miały sztucznie wywołaną otyłość. W pierwszym przypadku, po 14 dniach obserwowano niewielki wzrost masy badanych zwierząt. Jednak w drugim, u myszy którym przeszczepiono mikrobiotę od otyłych osobników, odnotowano bardzo znaczny przyrost tkanki tłuszczowej.
Badania te wykazały, że zdrowe osobniki, którym przeszczepiano mikrobiom jelitowy od osobników otyłych, nie tylko w krótkim czasie tyły, ale powodowało to wzrost insulinooporności oraz wyższy poziom trójglicerydów i cukru we krwi.
Aktywność fizyczna i modyfikacja diety wpływa na skład mikrobioty jelitowej
Żeby sprawdzić, jaki praktyczny wpływ ma aktywność fizyczna i dieta na mikrobiotę jelitową, przeprowadzono bardzo ciekawe badanie kliniczne.
Celem badania było sprawdzenie, czy zmodyfikowana ćwiczeniami i dietą mikrobiota jelitowa wpłynie na takie parametry jak: masa ciała, objawy żołądkowo-jelitowe, obwód talii, poziom cukru i lipidów we krwi po powrocie do normalnej diety bez ćwiczeń.
Badanie to składało się z kilku etapów:
Na początku badania pacjentów, którymi byli mężczyźni w wieku ok. 50 lat z otyłością brzuszną lub dyslipidemią podzielono na trzy grupy, którym włączono inną dietę:
- pierwsza – dostała standardową zdrową dietę
- druga – dietę śródziemnomorską
- trzecia – tzw. zieloną dietę śródziemnomorską z dodatkiem zielonej herbaty i zielonego koktajlu Wolffia globosa
Pacjenci ze wszystkich grup mieli zalecony dostosowany na potrzeby badania 6-cio miesięczny trening wysiłkowy na siłowni, mający spowodować zmniejszenie masy ich ciała.
Po upływie 6 miesięcy i zakończeniu tego etapu, od badanych mężczyzn pobrano próbki kału i przydzielono losowo do dwóch grup:
- grupa pierwsza – dostała kapsułki z placebo
- grupa druga – dostała kapsułki z autologiczną (własną) mikrobiotą jelitową
W dalszej części badania obie grupy miały wrócić do dawnej diety, aby odzyskać masę ciała. I przyjmować kapsułki, które dostali. Badanie było zaślepione, więc osoby, które dostały kapsułki nie wiedziały czy to placebo czy kapsułki z mikrobiotą.
Po zakończeniu badania, wyniki były następujące:
- przyjmowanie kapsułek z autologiczną próbką mikrobioty z okresu diety i ćwiczeń wpływało istotnie na zahamowanie wzrostu masy ciała u pacjentów z zieloną dietą śródziemnomorską, ale bez widocznego wpływu w dwóch pozostałych grupach
- przyjmowanie próbek autologicznej mikrobioty zmniejszyło przyrost obwodu w talii i produkcji insuliny, ale tylko w diecie śródziemnomorskiej i zielonej śródziemnomorskiej
W równoległym badaniu przeprowadzanym na myszach również zaobserwowano, że zielona dieta śródziemnomorska w największym stopniu zmieniała skład mikrobioty jelitowej. Tak samo jak u ludzi w największym stopniu hamowała wzrost masy ciała i pogorszenie parametrów glikemicznych.
Wnioskiem z tego badania jest to, że zmiana składu mikrobiomu jelitowego wpływa bezpośrednio i w sposób trwały na poprawę parametrów związanych z masą ciała, kontrolą stężenia glukozy we krwi i rozwojem insulinooporności.
Zastosowanie autologicznych przeszczepów potwierdziło, że wpływ ten utrzymuje się nawet po zmianie diety i zaprzestaniu aktywności.
Podsumowanie
Jeśli masz problem z otyłością lub nadwagą, prawdopodobnie twoja mikrobiota jelitowa czynnie przeszkadza ci w uzyskaniu smukłej sylwetki i pozbyciu się niechcianych zapasów.
Przede wszystkim zmień dietę. Wyeliminuj cukry roślinne, zredukuj składniki wysokobiałkowe i tłuszcze. Wprowadź do diety orzechy, zieloną herbatę, warzywa. I zacznij regularnie, nie tylko na wiosnę, ćwiczyć. Liczy się systematyczność, a nie poziom wysiłku. Lepsze są codzienne 30 minutowe ćwiczenia niż katowanie się 2 razy w tygodniu.
Efekt pojawi się nie od razu, może to trwać kilka lub kilkanaście tygodni, ale bądź cierpliwy. Przebudowa składu mikrobioty jelitowej wymaga czasu. Jednak w pewnym momencie wskazówka na wadze zacznie się przesuwać w dół. A co najważniejsze, będzie to proces trwały, bez efektu jo-jo, spowodowanym nocnymi atakami na lodówkę. Powodzenia.
Piśmiennictwo:
- Marchesi, Julian, and Fergus Shanahan. “The normal intestinal microbiota.” Current opinion in infectious diseases vol. 20,5 (2007): 508-13. doi:10.1097/QCO.0b013e3282a56a99
- Turnbaugh, Peter J et al. “An obesity-associated gut microbiome with increased capacity for energy harvest.” Nature vol. 444,7122 (2006): 1027-31. doi:10.1038/nature05414
- Rinott E, Youngster I, Yaskolka Meir A, et al. Effects of Diet-Modulated Autologous Fecal Microbiota Transplantation on Weight Regain. Gastroenterology. 2021;160(1):158-173.e10. doi:10.1053/j.gastro.2020.08.041
- Amandine Everard, Patrice D.: Cani, Diabetes, obesity and gut microbiota. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology. Volume 27, Issue 1, 2013, Pages 73-83, https://doi.org/10.1016/j.bpg.2013.03.007.
- Bäckhed F, Ding H, Wang T, et al. The gut microbiota as an environmental factor that regulates fat storage. Proc Natl Acad Sci U S A. 2004;101(44):15718-15723. doi:10.1073/pnas.0407076101
