Leczenie grzybic nie jest sprawą prostą. Przez lata poszukiwano leku o wysokiej skuteczności, działającego jednocześnie na różne rodzaje grzybów. Niestety, leku uniwersalnego nadal nie odkryto, jednak właściwa diagnoza pozwala na zastosowanie najskuteczniejszej terapii.
A jest w czym wybierać. Poniżej przedstawiam prosty podział leków przeciwgrzybiczych, a w dalszej części naturalne metody, które mogą być ciekawymi zamiennikami leków syntetycznych.
Klasyczna farmakoterapia – do celu można dojść różnymi drogami.
Grupa pierwsza – leki zaburzające syntezę ściany komórkowej
Komórki człowieka, czy w ogóle komórki zwierząt nie mają ściany komórkowej. Ważną tę różnicę można wykorzystać praktycznie. Leki z tej grupy blokują syntezę kluczowych substancji niezbędnych do budowy ściany komórkowej grzyba, takich jak np. chityna, glukany czy mannany.
Do grupy tej należą echinokandyny, leki stosowne zarówno do leczenia grzybic głębokich jak powierzchniowych. Działają one selektywnie na komórkę grzyba i mają dobry profil bezpieczeństwa. Echinokandyny wykazują jednak dosyć ograniczone działanie i są najcześciej wykorzystywane do leczenia infekcji wywołanych przez drożdżaki z rodzaju Cryptococcus.
Echinokandyny to np.: kaspofungina i anidulafungina, wykorzystywane do leczenia kandydoz i aspergiloz, w tym ciężkich uogólnionych i układowych.
Innym lekiem z grupy echinokandyn jest mykafungina. Jest to lek służący do leczenia ciężkich kandydoz i aspergiloz, opornych na inne leki przeciwgrzybicze. Mają one wyższy profil bezpieczeństwa niż stosowana również w takich wypadkach amfoterycyna B.
Są to leki wykorzystywane głównie w leczeniu szpitalnym.
Grupa druga – leki zaburzające syntezę kwasów nukleinowych
Powodem ograniczonej liczby preparatów z tej grupy jest trudność w stworzeniu leku, który będzie działał wybiórczo na komórkę grzyba. Mechanizmy syntezy kwasów nukleinowych w komórkach ludzkich i grzyba są podobne. Jednak postęp w badaniach molekularnych może spowodować rozwój tej grupy leków. Jedynym lekiem w tej grupie jest obecnie flucytozyna, a jego zastosowanie ogranicza się do leczenia kandydoz.
Grupa trzecia – leki hamujące syntezę białek
Mechanizm działania tej grupy leków opiera się na hamowaniu syntezy białek niezbędnych do budowy komórki grzyba. Azoksybacylina, pierwszy i jak na razie jedyny lek z tej grupy jest jeszcze w trakcie badań klinicznych.
Grupa czwarta – leki o działaniu złożonym
Leki z tej grupy nie ograniczają się do jednego mechanizmu. Mogą one hamować syntezę RNA i w ten sposób zaburzać syntezę białek i jednocześnie hamować budowę ściany komórkowej grzyba.
Do tej grupy należy np. gryzeofulwina, stosowana przede wszystkich w grzybicach powierzchniowych przeciw dermatofitom, czy cyklopiroks – lek wykorzystywany w kandydozach i infekcjach dermatofitami.
Leki z tej grupy mają silne właściwości keratofilne (powinowactwo do białka – keratyny). Powoduje to kumulację ich stężenia w tkankach zawierających to białko np. naskórku, włosach i paznokciach, zwiększając przez to skuteczność terapii.
Grupa piąta – leki zaburzające syntezę elementów błony komórkowej
Do grupy tej należą antybiotyki polienowe, alliloaminy i azole
Mechanizm działania antybiotyków polienowych opiera się na zwiększaniu przepuszczalności błony komórkowej grzyba, co w efekcie prowadzi do jego śmierci.
Do antybiotyków polienowych należy amfoterycyna B, preparat stosowany w leczeniu ciężkich kandydoz i aspergilloz szpitalnych.
Innym lekiem z tej grupy jest natamycyna – lek szeroko stosowany w leczeniu kandydoz pochwy i błon śluzowych, ale również w grzybicy paznokci i skóry oraz infekcji wywołanej przez pierwotniaka – rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis).
Nystatyna – również popularny i szeroko stosowany lek w terapii kandydoz jamy ustnej, skóry, przewodu pokarmowego, paznokci i układu moczowo-płciowego. Wykorzystywany jest też w profilaktyce przeciwgrzybiczej po antybiotykoterapii, w chorobach upośledzających odporność czy w przygotowaniu do zabiegów operacyjnych.
Alliloaminy doprowadzają do śmierci komórek grzyba poprzez mechanizm zaburzający prawidłowe działanie błony komórkowej.
Lekiem z tej grupy jest terbinafina – stosowana przede wszystkim doustnie w leczeniu grzybicy paznokci i skóry, a w postaci miejscowej jako lek na kandydozy skóry gładkiej. Istnieją też doniesienia o skuteczności chlorowodorku terbinafiny w postaci roztworu nanocząsteczek w leczeniu zakażeń grzybiczych w okulistyce.
Innymi alliloaminami są naftyfina i amorolfina. Oba te leki mają bardzo szerokie działanie przeciwgrzybicze. Stosuje się je w leczeniu kandydoz skórnych, działają też na dermatofity, pleśniaki i grzybicę paznokci o różnej etiologii. Naftyfina dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe i jest skuteczna w leczeniu niektórych infekcji bakteryjnych.
Azole to najbardziej znane i najczęściej stosowane leki przeciwgrzybicze
Są to leki syntetyczne, których działanie opiera się również na zaburzeniu budowy i funkcji błony komórkowej grzybów. Najczęściej prowadzi to do zahamowania szybkości wzrostu komórki i spowolnienia rozmnażania.
Zastosowanie tej grupy leków jest bardzo szerokie. Dzieli się on na dwie podgrupy – pochodne imidazolu i triazolu. Różnią się one mechanizmem działania i profilem bezpieczeństwa. Wszystkie azole wpływają na aktywność cytochromu P-450, co może niekorzystnie wpływać na metabolizm niektórych leków i endogennych związków, które wykorzystują ten sam szlak metaboliczny. A jest ich niestety sporo.
Do leków z grupy azoli zaliczmy bardzo wiele cząsteczek, np.: tiokonazol, ekonazol, mikonazol, fentikonazol, sulkonazol, butokonazol, izokonazol, bifonazol, flutrimazol, oksykonazol, krokonazol, rawukonazol, worikonazol, terkonazol, posakonazol, albakonazol i inne.
Jednak najczęściej stosowane i najbardziej znane leki azolowe to klotrimazol, ketokonazol, itrakonazol i flukonazol.
Klotrimazol i ketokonazol są pochodnymi imidazolu.
Klotrimazol stosowany jest jako lek miejscowy (najczęściej w kremie) w leczeniu grzybic skóry, w tym owłosionej skóry głowy. Wykazuje też skuteczność w leczeniu infekcji rzęsistkiem pochwowym (T. vaginalis).
Ketokonazol ma bardzo szerokie spektrum działania. Służy do leczenia miejscowego i ogólnego kandydoz, infekcji wywołanych przez pleśniaki, kropidlaki oraz w leczeniu grzybic skóry i paznokci wywołanym przez dermatofity. Wykazuje również skuteczność przeciwko niektórym bakteriom oraz pierwotniakom – np. pełzakom (ameby). W formie doustnej wykorzystywany jest do leczenia grzybic układowych oraz w profilaktyce u pacjentów upośledzoną odpornością. Jego właściwości np. wpływ na syntezę niektórych hormonów wykorzystuje się też w innych typach terapii. Jednak z uwagi na działania niepożądane, które wywołuje np. hepatotoksyczność, obecnie jego zastosowanie ograniczone jest do leczenia opornych na inne leki grzybic powierzchniowych i ciężkich grzybic układowych.
Itrakonazol i flukonazol to leki z drugiej grupy azoli – pochodne triazolu.
Flukonazol jest lekiem szeroko stosowanym z uwagi na wysoką skuteczność i dobry profil bezpieczeństwa. Głownie leczy się nim kandydozy i aspergillozy błon śluzowych i skóry. Stosuje się go również w grzybicach jamy ustnej, przełyku, gardła i niektórych grzybicach układowych (w postaci wlewów dożylnych). Stosowany jest też w leczeniu grzybic u dzieci oraz profilaktyce przeciwgrzybiczej.
Itrakonazol to lek o równie szerokim spektrum działania jak flukonazol. Jest stosowny do leczenia grzybic paznokci i skóry wywołanej przez dermatofity i drożdżaki. Wykazuje również dużą skuteczność w leczeniu grzybic błon śluzowych, kandydozie jamy ustnej, pochwy i sromu. Znajduje zastosowanie w leczeniu grzybic układowych wywołanych kryptokokami, kropidlakami i drożdżakami. Leczy się nim również grzybicze zapalenie rogówki oraz kryptokokowe zapalenie opon mózgowych i mózgu.
Leczenie grzybic naturalnymi metodami może być również bardzo skuteczne
Pomimo tego, że ludzie od tysiącleci korzystają z tradycyjnych sposobów leczenia, w praktyce wykorzystujemy tylko niewielką część tego, co oferuję natura. Istnieje wiele roślin, które z powodzeniem możemy wykorzystać do skutecznej terapii przeciwgrzybiczej. Substancje przez nie wydzielane są ich własną bronią przeciwko inwazji patogennych grzybów, można je więc wykorzystać w leczeniu grzybic u ludzi.
Związki te to np. terpenoidy i olejki eteryczne, alkaloidy, saponiny i flawonoidy. Wiele z nich wykorzystywana jest w medycynie tradycyjnej.
Aktywne biologicznie substancje zawarte w roślinach wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Polega ono np. na właściwościach liopfilnych, dzięki którym mają zdolność wchodzenia w interakcję z błona komórkową. Mogą w ten sposób hamować syntezę substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania błony komórkowej grzybów. Niektóre wpływają na procesy metaboliczne wewnątrz komórki, jeszcze inne hamują syntezę elementów ściany komórkowej grzybów.
Terpenoidy i olejki eteryczne
Jednym z terpenoidów jest linalol występujący w olejku eterycznym z lawendy i bazylii. Badania wskazują, że może on być skuteczny w leczeniu grzybic skóry wywołanej dermatofitami.
Podobne właściwości lecznicze polegające na uszkadzaniu błony komórkowej grzybów zaobserwowano w badaniach innych terpenoidów.
Cytronelal, citronelol i geraniol, które występują w olejku cytronellowym pozyskiwanym z indonezyjskiej rośliny – Java citronella (Cymbopogon winterianus) wykazują silne działanie przeciwgrzybicze. I są skuteczne nawet w małych stężeniach w leczeniu grzybic wywołanych przez dermatofity i grzyby pleśniowe.
Inny terpenoid, wyizolowany ze stosowanej w medycynie brazylijskiej rośliny Vernonanthura tweedieana w badaniach wykazywał bardzo silne działanie przeciwgrzybicze. Sądzi się, że oprócz działania grzybostatycznego może mieć również działanie grzybobójcze.
Alkaloidy to związki bioaktywne o silnym działaniu przeciwgrzybiczym
Działanie alkaloidów na komórkę grzybów przypomina działanie terpenów. Powodują utratę integralności błony komórkowej grzyba i w efekcie zahamowanie jego wzrostu lub śmierć.
Związkiem hamującym rozwój grzybów jest np. występująca w ziemniakachα – solanina. Wykazano jej skuteczność przeciwko dermatofitom w infekcjach skóry gładkiej.
Flawonoidy
Flawonoidy to substancje występujące w owocach cytrusowych, pomidorach, niektórych roślinach strączkowych i ziołach.
Silne działanie przeciwgrzybicze wykazują flawonoidy występujące w pospolitej w basenie morza śródziemnego roślinie podobnej do rumianku – Inula viscose. Zawiera ona również seskwiterpen, terpenoid, który może działać synergistycznie z zawartym w niej flawonoidem.
Inne flawonoidy – chalkony wykazują silną aktywność przeciwgrzybiczą w kilku mechanizmach. Działają na ścianę komórkową grzybów, zaburzają funkcję błony komórkowej i blokują syntezę niektórych substancji w komórkach grzybów. Być może związki te będą podstawą nowych leków przeciwko dermatofitom i drożdżakom.
Saponiny
Rośliny zawierające saponiny są od dawna wykorzystywana w medycynie ludowej. Od dawna znane są ich właściwości przeciwzapalne, bakterio i grzybobójcze oraz przeciwwirusowe.
Substancje te występują np. w różnych odmianach lucerny i wyizolowane z tych roślin wykazują działanie przeciwgrzybicze. Przede wszystkim są skuteczne przeciwko różnym gatunkom dermatofitów. Podobne działanie wykazują saponiny z afrykańskiego drzewa – Maesa lanceolata.
Niestety, mechanizm działania tych substancji nie został jeszcze dobrze zbadany.
Podsumowanie
Leczenie grzybic to najcześciej proces wymagający nieco cierpliwości. Grzyby są znakomicie przystosowane do infekowania innych żywych organizmów i wykształciły skuteczne metody ochrony. Jednak zanim sięgniesz po lek z apteki, spróbuj wykorzystać jakąś naturalną metodę. W wielu przypadkach może być to wystarczające i na pewno mniej niebezpieczne dla twojego organizmu. Każdy lek może działać niekorzystnie nie tylko na patogeny, których chcesz się pozbyć, ale również na twój symbiotyczny mikrobiom, o którego stan powinieneś dbać.
Publikacje:
- Dwiecki P.M. i in.: Zastosowanie oraz mechanizm działania terbinafiny na tle innych leków przeciwgrzybiczych stosowanych w farmakoterapii kandydoz. Farmacja Polska, Tom 77, nr 5, 2021
- Staniszewska M. Patogeneza i leczenie zakażeń Candida Spp. Postępy Mikrobiol. 2014, 53, 3, 229–240 http://www.pm.microbiology.pl
- M. Szymańska i in.: Przegląd preparatów najczęściej stosowanych w leczeniu chorób grzybiczych. Biul. Wydz. Farm. AMW, 2007, 1, 1-12
- Macura A.B., Skóra M.: Grzyby izolowane z pochwy i ich wrażliwość́ na leki przeciwgrzybicze. Ginekol. Pol. 2012, 83, 433-438
- Modrzewska B. Kurnatowski P.: Możliwości wykorzystania immunoterapii w leczeniu Grzybic. Otorynolaryngologia 2010, 9(3): 103-111
- Maleszka R., Adamski Z.: Leki przeciwgrzybicze w codziennej praktyce lekarskiej. Przew. Lek 2001, 4, 3, 48-56
- Maleszka R. i in.: Leczenie powierzchownych zakażeń́ grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl. Dermatol 2015, 102, 305–315
- Gnat S. I in.: Nowe syntetyczne i naturalne antymykotyki w kontekście terapii drmatomykoz. Postępy Mikrobiologii. 2020, 59, 1, 63–74
- Portillo A. I in.: Antifungal sesquiterpene from the root of Vernonanthura tweedieana. DOI: 10.1016/j.jep.2004.09.052
