Mała aktywność fizyczna, przetworzona i niezdrowa żywność, stres i praca siedząca to główne przyczyny rosnącej otyłości w krajach wysoko rozwiniętych. W ciągu ostatnich 45 lat liczba otyłych ludzi na świecie niemal się potroiła.
Według danych WHO otyłość i nadwaga w samej tylko Europie są odpowiedzialne za ponad 1,2 miliona zgonów rocznie. Jest to spowodowane wpływem otyłości na rozwój i przebieg wielu chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, stłuszczenie wątroby, nowotwory, cukrzyca, choroby zapalne czy przewlekłe choroby układu oddechowego. WHO szacuje, że w niedalekiej przyszłości otyłość może przewyższyć palenie tytoniu jako głównego czynnika ryzyka rozwoju nowotworów.
Trudno natomiast określić, jak pogorszyła się jakość życia osób otyłych związana z innymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby stawów czy układu pokarmowego.
Na razie Ameryka wygrywa
W maju 2022 roku Światowa Organizacja zdrowia opublikowała raport dotyczący stanu, przyczyn i prognoz rozwoju otyłości na naszym kontynencie. Wnioski z tego raportu są, mówiąc delikatnie, niepokojące.
W regionie europejskim WHO, który obejmuje 53 kraje, od 1975 roku częstość występowania otyłości w populacji wzrosła o niemal 140%. Dzięki temu Europa stała się drugim po Ameryce kontynentem z najwyższym odsetkiem ludzi otyłych. Dotyczy to zarówno dorosłych jak również dzieci i młodzieży. Wg WHO obecny wskaźnik otyłości w Europie osiągnął poziom epidemii.
Nadwaga i otyłość w Europie w liczbach
Statystycznie, nadwaga i otyłość dotyka częściej mężczyzn niż kobiety i jest bardziej powszechna wśród osób o niższym poziomie wykształcenia i statusie materialnym. Jednak nadwaga i otyłość występuje w całej populacji, dotykając ludzi o wszystkich poziomach dochodów, wykształcenia, statusie zatrudnienia i miejscu zamieszkania.
Niestety, problem ten coraz częściej dotyczy małych dzieci. Dane WHO wskazują, że już w 2020 roku 39 milionów dzieci poniżej 5 roku życia miało nadwagę lub otyłość. Winą za taką sytuację można obarczyć tylko rodziców lub opiekunów, którzy fundują dzieciom nieciekawą przyszłość, przynajmniej jeśli chodzi o zdrowie.
W Europie sytuacja wygląda mało optymistycznie:
- 57% dorosłych i 30% dzieci ma nadwagę lub jest otyłych
- 63% mężczyzn i 54% kobiet ma nadwagę lub otyłość
- 29% młodych chłopców i 27% młodych dziewcząt ma nadwagę lub otyłość
- w niektórych krajach wskaźnik otyłości u mężczyzn sięga nawet 70%
Kraje o najwyższym i najniższym poziomie otyłości
Częstość występowania otyłości w populacji poszczególnych krajów jest zróżnicowana. Co do zasady, najwyższy poziom osiągnęły kraje bardziej zamożne. Otyłość jest również bardziej powszechna w Europie Wschodniej i niektórych krajach śródziemnomorskich.
W czołówce peletonu są: Turcja, Grecja, Wielka Brytania, Bułgaria, Czechy i Węgry.
Za to krajami o najniższym poziomie otyłości są: Austria, Włochy, Szwecja, Holandia i Dania. W krajach tych wskaźnik otyłości jest niezmiennie od wielu lat na niskim poziomie.
Dlaczego nadwaga i otyłość to problem?
Obecnie uważa się, że otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia co najmniej 13 rodzajów raka. Poza tym jest bezpośrednio odpowiedzialna za minimum 200 tysięcy nowo diagnozowanych przypadków raka rocznie. I to tyko w samej Europie. Przewiduje się, że wraz ze wzrostem otyłości liczba tych przypadków będzie rosła.
Poza tym otyłość jest zagrożeniem dla ogólnego stanu zdrowia. Poza chorobami nowotworowymi istotnie zwiększa ryzyko rozwoju innych chorób przyczyniając się do zwiększenia zachorowalności i śmiertelności w populacji.
Wiąże się na przykład z wyższym ryzykiem chorób niezakaźnych, w tym cukrzycy, stłuszczeniowej choroby wątroby, chorób serca, udarów, przewlekłej choroby płuc czy zaburzeń metabolicznych. Są to choroby, które każdego roku są łącznie odpowiedzialne za prawie 70% wszystkich zgonów na świecie.
Jakie czynniki sprzyjają rozwojowi otyłości?
Uważa się, że główne czynniki wpływające na gwałtowny przyrost przypadków nadwagi i otyłości to:
- niezdrowa dieta – spożywanie przetworzonej żywności o wysokiej zawartości węglowodanów i tłuszczu oraz wysokiej kaloryczności
- brak ruchu – siedzący tryb życia i praca siedząca (biurowa) oraz brak aktywności fizycznej w czasie wolnym
- pandemia COVID-19:
- długie okresy izolacji w domu i związany z tym brak aktywności i ruchu mogły przyczyniać do wzrostu wskaźników otyłości wśród dorosłych
- zamykanie szkół i więcej czasu spędzanego w domu mogło prowadzić do zwiększenia wskaźnika otyłości u dzieci i nastolatków
- zwiększone korzystanie z urządzeń cyfrowych – przyczynia się to do braku aktywności, a także do eksponowania marketingu cyfrowego.
- marketing niezdrowych produktów spożywczych, w tym wśród dzieci – może zwiększyć spożycie kalorii
- zwiększona częstość zamawiania gotowych posiłków, które:
- zazwyczaj charakteryzują się wysoką kalorycznością
- ograniczają samodzielne przyrządzanie zdrowszej żywności w domu
- gry online (szczególnie mocno rozwinęły się podczas pandemii) – ograniczają zdrowsze rodzaje aktywności wśród dzieci i młodzieży
Czy są sposoby na zatrzymanie tego procesu?
Niestety, eksperci stwierdzili, że żadne z 53 państw członkowskich regionu europejskiego WHO nie jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu wyznaczonego przez WHO, polegającego na powstrzymaniu wzrostu otyłości do 2025 roku.
Niepokój może budzić również społeczna akceptacja otyłości i nadwagi. Powszechność problemu powoduje, że osoby otyłe przestają czuć wewnętrzny przymus, żeby o siebie zadbać i poważny problem staje się normą. Dlatego promocja zdrowego trybu życia, aktywności fizycznej i właściwego odżywania powinna zajmować ważne miejsce zarówno w szkołach jak też w przestrzeni publicznej.
Powstało kilka strategii, które eksperci mają nadzieję zastosować, aby odwrócić tendencję rozwoju otyłości i zapobiec dalszemu jej wzrostowi.
- Program zdrowych obiadów szkolnych – polegający na zapewnieniu posiłków w szkołach może ograniczyć spożycie kalorii z przetworzonej żywności przez dzieci i młodzież.
- Rozwiązanie problemu nierówności żywieniowych – poprawa dostępności i przystępności cenowej zdrowej żywności może pomóc w ograniczeniu spożycia taniej i gotowej do spożycia wysokoprzetworzonej żywności.
- Restauracje będą musiały udostępniać klientom informacje żywieniowe i informować ich o użytych składnikach i kaloryczności oferowanych posiłków. Informacje te będą musiały również być udostępniane przez aplikacje oraz firmy dostarczające posiłki. Ma to na celu skłonienie ludzi do dokonywania świadomych wyborów i wybierania zdrowszych potraw.
- Mniejsze zużycie tworzyw sztucznych – powszechne stosowanie tworzyw sztucznych może wiązać się z otyłością (wg niektórych badań substancje chemiczne znajdujące się w plastikowych pojemnikach na żywność i butelkach na wodę mogą wpływać na zmiany hormonalne i zwiększanie przyrostu masy ciała).
- Spożywanie niepakowanej żywności – unikanie podgrzewania lub zamrażania plastikowych pojemników i zachęcanie do przechowywania napojów i żywności w szkle lub stali nierdzewnej.
- Osiągnięcie zrównoważonych pod względem środowiskowym systemów żywnościowych – rządy muszą pracować nad utrzymaniem zrównoważonych gospodarstw rolnych, które lokalnie produkują świeżą żywność.
Co można jeszcze zdobić?
Dodatkowo, aby ograniczyć spożywanie niezdrowej żywności niektóre kraje europejskie mogą zdecydować się na:
- dotacje na zdrową żywność
- ograniczenia marketingu niezdrowej żywności do dzieci
- opodatkowanie napojów słodzonych cukrem
- poprawa dostępu do usług leczenia otyłości i nadwagi, również w POZ
- doradztwo dietetyczne dla kobiet w ciąży – pomoc kobietom we właściwym odżywianiu podczas ciąży i w czasie karmienia piersią
- zwiększony nacisk na poprawę aktywności fizycznej w szkołach
- promocja aktywności fizycznej w społeczeństwie poprzez stworzenie bezpłatnego dostępu do siłowni i zajęć fitness, parków, ścieżek spacerowych itp.
Podsumowanie
Walka z otyłością będzie wymagała wielu zmian społecznych, takich jak np. poprawa dostępu do zdrowej żywności, ograniczenie marketingu żywności przetworzonej, opodatkowanie słodyczy i słodkich napojów oraz promocja oraz ułatwienie podjęcia aktywności fizycznej.
Jeśli jednak zabiegi mające na celu zatrzymanie tego trendu nie przyniosą rezultatów i liczba przypadków otyłości i nadwagi będzie rosła z takim samym tempie, nie wytrzyma tego żaden system ochrony zdrowia. Duża część społeczeństwa może mieć w przyszłości problemy zdrowotne, których rozwiązanie będzie poza ich zasięgiem. Jednak wszystko zależy od nas i nie ma żadnej realnej przeszkody, żeby zapobiec temu kryzysowi. Wystarczy chcieć i wprowadzić kilka zmian do swojego życia. I zawsze jest dobry moment, żeby zacząć.
Publikacje
Osoby zainteresowane zgłębieniem tego tematu zapraszam do zapoznania się z raportem i danymi prezentowanymi przez WHO:
- https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/353747/9789289057738-eng.pdf
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
