W krajach wysoko uprzemysłowionych zachorowalność na choroby autoimmunologiczne sięga 5% populacji, a na całym świecie choruje na nie około 100 milionów ludzi. Pod względem śmiertelności znajdują się one już na trzecim miejscu po chorobach nowotworowych i serca.
Znamy obecnie niemal 100 różnych chorób autoimmunologicznych. Najbardziej powszechne to np. choroby zapalne jelit (IBD), takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU), choroba Leśniowskiego-Crohna (CD) i celiakia. Poza tym jest coraz więcej przypadków Hashimoto, stwardnienia rozsianego, reumatoidalnego zapalenia stawów, cukrzycy typu 1, miastenii, sarkoidozy, łuszczycy i wielu innych.
Czym są choroby autoimmunologiczne?
Ogólnie rzecz biorąc są to choroby, w których układ odpornościowy zwraca się przeciwko nam.
Podstawową funkcją układu immunologicznego jest niszczenie bakterii, wirusów i grzybów, które nieustannie atakują nasz organizm. Dodatkowo bierze on udział w usuwaniu toksyn, produktów przemiany materii i innych szkodliwych substancji z organizmu. Układ odpornościowy potrafi je rozpoznać i unieszkodliwić.
Niestety, w przypadku chorób autoimmunologicznych (inaczej autoagresywnych) układ odpornościowy zamiast nas chronić przed intruzami, atakuje komórki własnego organizmu. W przypadku IBD są to komórki jelita, w miastenii – receptory włókien mięśniowych, w stwardnieniu rozsianym – osłonka mielinowa włókien mięśniowych, a w Hashimoto – komórki tarczycy.
W niektórych chorobach autoimmunologicznych układ odpornościowy działa „szerzej” i atakuje wiele tkanek lub substancje występujące w całym organizmie. Mówimy wtedy o autoimmunologicznych chorobach układowych. Tak jest np. w przypadku SLE – układowego tocznia rumieniowatego.
Czy można wyleczyć się z choroby autoimmunologicznej?
Niestety nie. Choroby te są zazwyczaj przewlekłe i najczęściej trwają przez całe życie. W wielu przypadkach nie wiemy nawet jaki jest mechanizm ich powstawania i na razie nie istnieją leki, które pozwalają na całkowite wyleczenie. Udana terapia prowadzi jedynie do remisji choroby lub zmniejszenia objawów do takich, które pozwalają na w miarę normalne funkcjonowanie.
Na rozwój chorób autoimmunologicznych wpływa kilka czynników
Pierwszy to oczywiście predyspozycje genetyczne. Jednak to nie wystarczy, ponieważ aby choroba rozwinęła się niezbędne są jeszcze odpowiednie czynniki środowiskowe, które indukują jej początek.
Należą do nich np.:
- infekcje (bakteryjne, wirusowe i grzybicze)
- dysbioza jelitowa – nieszczelność jelit
- wysokoprzetworzona żywność
- niewłaściwa dieta
- przewlekły stres
- nadużywanie leków (np. antybiotyków)
Mechanizm w jakim rozwijają się choroby autoimmunologiczne może mieć początek w jelicie
Mikrobiota jelitowa odgrywa zasadniczą rolę, a może nawet jest najważniejszym czynnikiem decydującym o rozwoju układu odpornościowego.
Skład i aktywność mikroflory jelitowej kształtują rozwój i funkcjonowanie układu odpornościowego już od najwcześniejszych chwil życia człowieka. Badania dotyczące mikrobioty jelitowej są bardzo trudne i w tym obszarze jest jeszcze wiele do odkrycia. Wiemy jednak, że dysfunkcja jelit we wczesnym dzieciństwie powoduje nieprawidłowy rozwój układu odpornościowego. Może to stanowić podstawę zaburzeń alergicznych lub innych problemów zdrowotnych w późniejszym życiu.
Bakteryjna mikroflora układu pokarmowego wpływa na warunki funkcjonowania jelit, a dysbioza jest następstwem zaburzeń jej składu lub degradacji. Wyniki badań sugerują, że dysfunkcja mikrobioty jelitowej może być również istotną przyczyną rozwoju chorób autoimmunologicznych.
Dysbioza jelitowa prowadzi do nieszczelności jelit
W wyniku dysbiozy, błona śluzowa jelita traci integralność i staje się nieszczelna. Skutkiem tego są „dziury” umożliwiające przedostawanie się patogenów, cząstek białka i innych elementów pochodzących z niestrawionego pokarmu do naszego organizmu.
Komórki układu odpornościowego rozpoznają te wędrujące po naszym organizmie cząsteczki jako obce i atakują je, bo właśnie do tego zostały stworzone. Jednak, jeśli ten proces staje się przewlekły, nasz układ odpornościowy zaczyna się coraz bardziej aktywizować. Produkuje coraz więcej przeciwciał i komórek mających unieszkodliwić intruzów.
Przypomina to przepychający się tłum z odbezpieczoną bronię. Nietrudno wtedy o wypadek. W pewnym momencie komórki układu odpornościowego zaczynają mylnie rozpoznać antygeny własnych tkanek i narządów. Nazywa się to mimikrą molekularną. W rezultacie nasz układ odpornościowy uznaje własne komórki za wrogie i zacząć je atakować.
Mimikra molekularna to główna przyczyna problemów
Zjawisko nazwane mimikrą molekularną dokładniej poznano stosunkowo niedawno. Obecnie uważa się je za podstawowy mechanizm rozwoju chorób autoimmunologicznych. Dochodzi do niego właśnie wtedy, kiedy układ odpornościowy zaczyna mylić własne antygeny z antygenami patogenów, które zwalcza. Antygen to swoisty znacznik. Na swojej powierzchni ma go każda komórka, wirus czy cząsteczka białka. Dzięki niemu komórki układu odpornościowego są stanie rozróżnić swojego od wroga. Chyba, że się pomylą.
Choroby autoimmunologiczne mogą pojawiać się w każdym wieku
Nie ma reguły. Możesz zacząć chorować w dzieciństwie albo w wieku 50 lat. Większość chorób autoimmunologicznych pojawia się właśnie u osób dorosłych. Ma to podłoże genetyczne, ale z pewnością wiąże się również z warunkami życia, coraz bardziej przetworzoną żywnością, stresem i wpływem jaki wywiera to na naszą mikrobiotę jelitową.
Niestety, że nasz układ odpornościowy nie jest nieomylny. Świadczy o tym nie tylko coraz większa częstość występowania ciężkich chorób autoimmunologicznych, ale coraz bardziej powszechnych alergii. Nietolerancje pokarmowe, alergiczne problemy skórne, astma, egzema i inne choroby atopowe to obecnie narastający problem. I dotyka to coraz młodsze osoby.
Pamiętaj więc, że wszystko zaczyna się w jelitach. I tylko od ciebie zależy co z tą wiedzą zrobisz. Dlatego jeśli chcesz zmniejszyć ryzyko, że zaczniesz chorować na którąś chorobę alergiczną lub autoimmunologiczną, zadbaj o swoje jelita, a one zadbają o ciebie.
Piśmiennictwo:
- Jolanta Lis, Anna Jarząb, Danuta Witkowska: Rola mimikry molekularnej w etiologii schorzeń o charakterze autoimmunizacyjnym. Postępy Hig. Med. Dośw. (online), 2012; 66
- Drąg J. i wsp.: Nieszczelność jelit w chorobach autoimmunologicznych.
- Thomas S. i wsp.: The Host Microbiome Regulates and Maintains Human Health: A Primer and Perspective for Non-Microbiologists. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28292977/
- Autoimmune assotiation: https://autoimmune.org/resource-center/about-autoimmunity/
- Dow C.T.: Proposing BCG Vaccination for Mycobacterium avium ss. paratuberculosis (MAP) Associated Autoimmune Diseases. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32033287/
