Cukrzyca jest poważną chorobą metaboliczną polegającą na niedostatecznym wydzielaniu insuliny lub obniżonej odpowiedzi tkanek na insulinę. Upośledzenie działanie insuliny w tkankach prowadzi do zaburzeń metabolizmu lipidów, węglowodanów i białek.
Wprawdzie wszystkie czynniki biorące udział w rozwoju tej choroby nie są jeszcze poznane, ale z pewnością główną przyczyną cukrzycy są predyspozycje genetyczne. Jednak dane naukowe wskazują, że coraz ważniejszą rolę w rosnącej liczbie przypadków cukrzycy i to w niemal każdej grupie wiekowej odgrywają czynniki środowiskowe.
Cukrzyca staje się chorobą coraz bardziej powszechną. Rośnie zarówno liczba chorych jak również odsetek chorych w populacji. Od 1980 roku liczba osób chorych na świecie wzrosła z 108 milionów do ponad 422 milionów w roku 2014, a odsetek chorych wzrósł niemal dwukrotnie i obecnie wynosi ponad 9% światowej populacji.
Cukrzyca i jej rodzaje
Dwie najczęściej występujące rodzaje cukrzycy to cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2. Poza nimi cukrzyca może pojawić się podczas ciąży lub rozwinąć się z innych przyczyn niż w typie 1 i 2.
Cukrzyca typu 1 to gwałtownie rozwijająca się choroba polegająca na niszczeniu komórek b (beta) trzustki przez układ odpornościowy. Można ją więc zaliczyć do chorób autoimmunologicznych. Jako przyczynę wyzwolenia takiej reakcji układu immunologicznego uważa się czynniki genetyczne lub środowiskowe, np. infekcje wirusowe. Ten typ cukrzycy rozwija od najmłodszych lat i prowadzi do całkowitego zaniku wydzielania insuliny.
Cukrzyca typu 2 rozwija się powoli i związana jest z postępującym zmniejszeniem wydziałania insuliny i rosnącej insulinooporności tkanek. Na rozwój tego typu cukrzycy wpływają uwarunkowania genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Do najważniejszych z nich należą otyłość oraz mała aktywność fizyczna. Dlatego drastycznie rosnąca liczba osób z nadwagą i otyłością oraz spadająca aktywność fizyczna społeczeństwa są bezpośrednio związane z gwałtownym wzrostem przypadków cukrzycy typu 2.
Trzecim typem cukrzycy jest cukrzyca rozwijająca się podczas ciąży, czyli tzw. cukrzyca ciążowa. Szacuje się, że dotyczy ona mniej niż 10% ciężarnych, jednak wystąpienie tego rodzaju cukrzycy podczas ciąży zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w późniejszych latach. Dlatego kobiety, u których zaobserwowano cukrzycą ciążową powinny szczególnie unikać czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu drugiego.
Cukrzyca o nieznanej etiologii to czwarty znany typ cukrzycy. Choroba rozwija się pod wpływem innych czynników prowadzących do zaniku wydzielania lub zmniejszenia aktywności insuliny. Może być upośledzenie działania komórek b trzustki pod wpływem czynników genetycznych, infekcji lub stanów zapalnych w obrębie trzustki albo na skutek przyjmowanych leków.
Stan przedcukrzycowy
Stan przedcukrzycowy to termin używany, gdy poziom cukru we krwi jest wyższy niż oczekiwano, ale nie jest wystarczająco wysoki, aby zdiagnozować cukrzycę typu 2. Występuje, gdy komórki nie reagują prawidłowo na insulinę co świadczy o postępującej insulinooporności lub ilość insuliny widzialnej przez komórki beta w trzustce spada. Te dwa zjawiska mogą przy tym występować jednocześnie. Stan przedcukrzycowy prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2, a jedynym sposobem na zahamowanie tego procesu jest właściwa profilaktyka.
Wg danych medycznych stan przedcukrzycowy może mieć niemal 30% populacji, a ponad 80% osób ze stanem przedcukrzycowym nawet o tym nie wie.
Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy
W przypadku cukrzycy typu 1, która jest uwarunkowana genetycznie nie jesteśmy w stanie wpłynąć na rozwój choroby, a jedynie poprzez odpowiednie postępowanie i leczenie zmniejszyć jej objawy i obniżyć ryzyko pojawienia powikłań.
W przypadku cukrzycy typu 2 mamy jednak ogromny wpływ na to, czy choroba się rozwinie i jak szybko to nastąpi. Należy pamiętać, że również w tym wypadku uwarunkowania genetyczne odgrywają bardzo ważną rolę, ale istnieje wiele innych czynników wpływających na jej rozwój.
Do najważniejszych czynników zwiększających ryzyko rozwoju cukrzycy należą:
- nadwaga i otyłość
- mała aktywność fizyczna
- nieprawidłowa dieta
- stres i mała ilość snu
- wiek > 45 lat
- infekcje wirusowe
- cukrzyca ciążowa
- stany zapalne
- zespół Cushinga
- stosowanie niektórych leków
- nadciśnienie tętnicze
- cukrzyca w rodzinie
- nowotwory trzustki
O ile na niektóre z czynników nie mamy żadnego wpływu, to właściwa dieta, aktywność fizyczna i zachowanie odpowiedniej masy ciała są najczęściej pod naszą kontrolą. Poza tym często łączą się ze sobą, ponieważ osoby aktywnie ćwiczące zazwyczaj dbają o zbilansowaną dietę, a przez to zachowują właściwą masę ciała. Zauważono też, że cukrzyca ciążowa pojawia się częściej u kobiet otyłych lub z nadwagą.
Aktywność fizyczna działa nie tylko prewencyjnie na rozwój cukrzycy, ale u osób ze zdiagnozowaną cukrzycą pozwala na jej lepszą kontrolę. W badaniach udowodniono, że aktywność fizyczna hamuje utlenianie glukozy w tkankach i nasila efekt zwiększonej produkcji kwasów tłuszczowych.
Początek cukrzycy lub stan przedcukrzycowy łatwo przegapić
Objawy cukrzycy mogą być tak łagodne, że na początku trudno je zauważyć. Niektóre osoby, np. te, które mają przypadki cukrzycy w rodzinie, miały zdiagnozowaną cukrzycę ciążową lub mające kilka czynników ryzyka zwiększających szansę rozwoju tej choroby powinny być szczególnie wyczulone.
Co powoduje cukrzyca w naszym organizmie?
Brak lub niedobór insuliny w organizmie wywołuje wiele komplikacji metabolicznych czego głównym powodem są problemy z przenikaniem glukozy do komórek. Prowadzi to do wzrostu, niekiedy drastycznego, stężenia cukru (glukozy) w krwi.
W normalnych warunkach glukoza jest głównym surowcem wykorzystywanym do produkcji energii. Jednak w cukrzycy w procesach metabolicznych jest zastępowana przez tłuszcze, ponieważ możliwość wykorzystania glukozy jako jej źródła spada. Prowadzi to do wzrostu stężenie szkodliwych produktów przemiany materii tłuszczów, czyli tzw. ciał ketonowych. Następstwem tego jest zakwaszenie organizmu, czyli kwasica cukrzycowa.
Zbyt wysokie stężenie glukozy i produktów metabolizmu tłuszczów we krwi musi zostać zbilansowane, ponieważ wpływa na zaburzenia równowagi organizmu. Powoduje to większe zapotrzebowanie na wodę. Dlatego cukrzycy odczuwają duże pragnienie, ale również zmuszeni są do częstego oddawania moczu.
Poza tym przy wysokim stężeniu glukoza znajduje się też w przestrzeni międzykomórkowej i przenika do moczu, co prowadzi do tzw. cukromoczu (glikozurię).
Jakie są ogólne objawy cukrzycy?
Cukrzyca powoduje szereg objawów klinicznych, z których większość występuje u każdego chorego, ale niektóre są częściej spotykane w danym typie cukrzycy lub są zależne od płci.
Ogólne objawy cukrzycy obejmują:
- utratę wagi
- zwiększony głód
- skrajne zmęczenie
- wymioty i nudności
- ból brzucha
- trudno gojące się rany
- problemy z ostrością widzenia
- zwiększone pragnienie
- częste oddawanie moczu
- suchość i świąd skóry
- senność mogąca zakończyć się śpiączką
Objawy mogą być też charakterystyczne dla płci. U mężczyzn poza powyższymi mogą pojawić się dodatkowo:
- zmniejszenie siły mięśni
- zmniejszony popęd seksualny
- zaburzenia erekcji
Natomiast kobiety mogą mieć również takie objawy jak:
- infekcje dróg moczowych
- infekcje drożdżakowe pochwy
- suchość pochwy
Objawy charakterystyczne dla cukrzycy typu 1:
- skrajny głód
- gwałtowną utrata masy ciała
- zaburzenia ostrości widzenia
- zwiększone pragnienie
- częste oddawanie moczu
- zmiany nastroju i drażliwość
- chroniczne zmęczenie
Cukrzyca typu 2 może powodować:
- zwiększone łaknienie
- zwiększone pragnienie
- chroniczne zmęczenie
- nawracające infekcje (np. grzybicze)
- zaburzenia ostrości widzenia
- częste oddawanie moczu
- owrzodzenia i trudno gojące się rany
Cukrzycy ciężarnych – objawy:
Poza rzadkimi przypadkami, w których cukrzyca powoduje poważne komplikacje ciąży, w zdecydowanej większości przypadków, kobiety u których stwierdzono cukrzycę ciążową nie mają żadnych objawów.
Jedynie część kobiet zgłasza takie objawy jak uczucie zmęczenia, częstsze oddawanie moczu lub zwiększone pragnienie. Jednak tego typu objawy mogą być łatwo przeoczone wśród innych objawów towarzyszących normalnej ciąży. Dlatego ten rodzaj cukrzycy wykrywany jest zazwyczaj podczas rutynowych badań kontrolnych w trakcie ciąży. Jednak po wykryciu cukrzycy ciążowej należy pamiętać o zwiększonym ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2 i podjęciu odpowiedniej profilaktyki, aby temu zapobiec.
Powikłania cukrzycowe
Cukrzyca może powodować uszkodzenia narządów i tkanek w całym ciele co prowadzi do licznych problemów zdrowotnych, a ich liczba i ciężkość zwiększa się wraz czasem choroby i wiekiem chorego.
Do powikłań wywołanych cukrzycą należą:
- obniżona odporność i nawracające infekcje
- uporczywy świąd
- zmiany neurologiczne
- skurcze mięśni (np. łydek)
- zaburzenia czucia (neuropatia)
- niewydolność nerek (nefropatia cukrzycowa)
- choroby serca, zawał serca i udar mózgu
- retinopatia i utrata wzroku
- ubytek słuchu
- uszkodzenia i nie gojące się infekcje stóp
- choroby skóry (infekcje bakteryjne i grzybicze)
- depresja
- demencja
Podsumowanie
Cukrzyca, przede wszystkim cukrzyca typu 2 to obecnie jedna z najszybciej rozwijających się chorób cywilizacyjnych. Stale rosnąca liczba przypadków, coraz większy odsetek chorych w populacji oraz obniżający się wiek chorych może budzić poważne obawy.
Warto jednak spojrzeć na tę chorobę z nieco innej strony. Wprawdzie nie znamy wszystkich czynników warunkujących rozwój jej rozwój, ale wiemy dosyć, żeby skutecznie jej zapobiegać lub zmniejszać ciężkość objawów.
W przypadku cukrzycy profilaktyka ma kluczowe znaczenie. Zdrowy tryb życia: aktywność fizyczna, odpowiednia dieta i unikanie wysokoprzetworzonej żywności to klucz do sukcesu. Poza tym profilaktyka cukrzycy i unikanie czynników ryzyka są niezwykle korzystne również dla innych aspektów naszego zdrowia.
Choroby cywilizacyjne często są skutkiem naszego zaniedbania i bagatelizowania sygnałów, które daje nam nasz organizm, a na które zwracamy uwagę najczęściej dopiero wtedy, kiedy na zapobieganie jest już za późno.
Publikacje:
- Anjali D Deshpande, Marcie Harris-Hayes, Mario Schootman, Epidemiology of Diabetes and Diabetes-Related Complications, Physical Therapy, Volume 88, Issue 11, 1 November 2008, Pages 1254–1264, https://doi.org/10.2522/ptj.20080020
- Raport NFZ o zdrowiu. Cukrzyca. Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia, Departament Analiz i Strategii. Warszawa, listopad 2019
- Jolanta Glińska i wsp.: Czynniki demograficzne, a jakość́ życia chorych na cukrzycę. Problemy pielęgniarstwa 2012, tom 20, zeszyt nr 3
- Mizgier M. i wsp.: Rola aktywności fizycznej oraz masy ciała w etiopatogenezie oraz w profilaktyce występowania ciąży obciążonej cukrzycą. Nowiny Lekarskie 2009, 78, 5–6, 349–352
