Berberyna i allicyna to dobrze znane związki pochodzenia naturalnego od wieków wykorzystywane w medycynie tradycyjnej. Ich użyteczność w zapobieganiu i leczeniu chorób metabolicznych przetestowano również w licznych badaniach naukowych.
Obie substancje można znaleźć w wielu suplementach diety i lekach roślinnych, jednak warto im się przyjrzeć w kontekście ich faktycznego działania, a nie tylko polegać na obiegowych opiniach. Wiele z „od tysiącleci” znanych leków naturalnych okazało się bowiem kompletnie nieprzydatnych lub wręcz szkodliwych. Jak to wygląda w tym przypadku, a szczególnie czy są one faktycznie przydatne w zapobieganiu lub leczeniu cukrzycy?
Berberyna
Berberyna to związek występujący w wielu roślinach. Najczęściej pozyskuje się go z krzewów różnych gatunków berberysu (np. Berberis aristata, Berberis vulgaris) lub innych roślin – drzewka korkowego (Phellodendron amurense) lub gorzknika kanadyjskiego (Hydrastis canadensis).
Chemicznie, berberyna to organiczny związek bioaktywny należący do alkaloidów izochinolinach. Do tej grupy zaliczamy również inne znane substancje wykorzystywane w medycynie – np. kodeinę lub morfinę. Berberyna jednak w przeciwieństwie do nich nie wykazuje działanie przeciwbólowego i nie jest substancją o właściwościach narkotycznych.
Berberyna od dawna stosowana jest w tradycyjnej medycynie chińskiej i ajurwedyjskiej jako naturalny antybiotyk, przede wszystkim do leczenia problemów zdrowotnych, takich jak biegunki lub infekcje. Co ciekawe, liczne badania naukowe sugerują, że berberyna ma silne działanie obniżające poziom cukru we krwi i może być cennym uzupełnieniem leczenia lub związkiem użytecznym w profilaktyce cukrzycy typu 2.
Badania na zwierzętach pozwoliły ustalić jak berberyna wpływa na procesy związane z metabolizmem węglowodanów. Ich wyniki dowiodły, że jest to substancja niezwykle skuteczna w redukcji poziomu cukru we krwi, a jaj działanie jest bardzo złożone.
Właściwości berberyny wpływające na regulację metabolizmu cukrów:
- zwiększanie wrażliwości tkanek na insulinę
- pobudzanie produkcji insuliny przez komórki b trzustki
- obniżanie produkcji glukozy w wątrobie
- zwiększanie glikolizy lub rozpadu glukozy
- zwiększanie produkcji tlenku azotu (wpływa na poszerzenie naczyń krwionośnych)
- spowolnienie wchłaniania węglowodanów z jelit
Berberyna jest skuteczna w chorobach metabolicznych i cukrzycy
Badania przeprowadzone wśród osób z cukrzycą typu 2 potwierdziły, że berberyna w odpowiedniej dawce może być tak samo skuteczna w obniżaniu poziomu cukru we krwi jak metformina. Co więcej, badania sugerują, że berberyna może wspomagać działanie innych leków przeciwcukrzycowych, gdy jest przyjmowana razem z nimi.
W badaniach stosowano różne dawki berberyny. Stwierdzono, że przyjmowanie 500 do niemal 2700 mg berberyny dziennie może obniżyć poziom cukru we krwi na czczo nawet o 20%, a jej działanie istotnie zwiększa skuteczność stosowanie leków przeciwcukrzycowych.
Berberyna obniża poziom cukru i hemoglobiny glikowanej
W jednym z badań, w którym wzięło udział 36 pacjentów podzielono na 2 grupy, z których jedna przyjmowała berberynę w dawce 500 mg 3 x dziennie, a druga metforminę (500 mg 2 x dziennie). Wpływ berberyny w obniżaniu poziomu glukozy na czczo, hemoglobiny glikowanej oraz glikemii poposiłkowej był porównywalny z wynikami osiąganymi w grupie przyjmującej metforminę. Co ważne, również w tym badaniu zaobserwowano wpływ berberyny na obniżanie poziomu trójglicerydów.
W badaniach zaobserwowano, że berberyna zwiększa wrażliwość na insulinę w innym mechanizmie niż tradycyjnie stosowane doustne leki przeciwcukrzycowe – metformina i rozyglitazon. Jest to spowodowane jej wpływem na ekspresję informacyjnego RNA i białka InsR w ludzkich komórkach. Wykazano, że skuteczność terapii berberyną jest zbliżona do skuteczności leków przeciwcukrzycowych, a biorąc pod uwagę jej dodatkowe cechy – obniżenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu oraz wpływ na poprawę czynności wątroby autorzy sugerują, że powinna być ona zalecana jako lek u pacjentów wymagających takiej terapii.
Poza wpływem na parametry glikemiczne berberyna reguluje poziom cholesterolu
W badaniu przeprowadzonym na 116 pacjentach z cukrzycą typu 2 i dyslipidemią stosowano 1000 mg berberyny dziennie. Po 3 miesiącach stwierdzono, że w porównaniu z osobami przyjmującymi placebo istotnie obniżył się poziom glukozy i hemoglobiny glikowanej (HbA1c) na czczo. U pacjentów przyjmujących berberynę obniżył się również poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i LDL-cholesterolu, co potwierdza jej korzystny wpływ na regulację poziomu lipidów.
W jednej z metaanaliz porównywano 27 badań klinicznych obejmujących grupę 2569 pacjentów z chorobami metabolicznymi. Analiza dotyczyła zastosowania berberyny w różnych kombinacjach: solo, w połączeniu z ćwiczeniami fizycznymi, doustnymi lekami hipoglikemizującymi, lekami obniżającymi poziom lipidów oraz lekami hipotensyjnymi. Wszystkie wyniki potwierdzały korzystny wpływ berberyny na zdrowie pacjentów. Wpływała na obniżenie poziomu cukru we krwi i ciśnienia tętniczego w większym stopniu niż same ćwiczenia fizyczne. U pacjentów przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe zwiększała skuteczność terapii. Wpływała korzystnie na obniżenie stężenia lipidów – cholesterolu całkowitego i LDL i trójglicerydów oraz podnosiła poziom HDL-cholesterolu. Istotne również jest to, w żadnym z 27 badań nie zgłaszano poważniejszych działań niepożądanych.
Badań i metaanaliz potwierdzających skuteczność zastosowania berberyny w chorobach metabolicznych i cukrzycy jest wiele. Dlatego wydaje się ona być obiecującym lekiem obniżającym poziom cukru we krwi. Może to być szczególnie ważne dla osób, które z powodu innych chorób, np. wątroby lub serca nie mogą przyjmować leków przeciwcukrzycowych.
Dawkowanie berberyny i zalecenia
Wprawdzie nie ma obecnie ustalonej dawki berberyny, jednak w większości badań podawano 1000–1500 mg dziennie.
W zawiązku z metabolizmem tego związku nie zaleca się przyjmowania berberyny w jednej dawce i w większości przypadków pacjenci otrzymywali 500 mg dwa do trzech razy dziennie.
Berberyna jest dostępna w wielu suplementach diety i lekach roślinnych. Bardzo ważne jednak jest jej prawidłowe dawkowanie. Należy więc zawsze wybierać produkty standaryzowane, o znanej zawartości berberyny w kapsułce.
Berberyna – bezpieczeństwo i działania niepożądane
Wydaje się, że berberyna jest substancją o dobrym profilu bezpieczeństwa. Jest dobrze tolerowana, jednak w niektórych sytuacjach może powodować działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, takie jak zaparcia, wzdęcia i ból brzucha. U niektórych osób berberyna może nasilać refluks, dlatego zaleca się przyjmowanie jej przed posiłkiem, nigdy na noc bez posiłku.
Jeśli bierzesz jakiekolwiek leki, przed włączeniem berberyny powinieneś porozmawiać z lekarzem ze względu na ryzyko potencjalnych interakcji. W szczególności berberyna może wchodzić w interakcje z lekami obniżającymi poziom cukru we krwi, zwiększając ryzyko hipoglikemii lub nadmiernie obniżać poziom glukozy. Może również wchodzić w interakcje z lekami metabolizowanymi w wątrobie.
Przeciwskazaniem do stosowania berberyny jest ciąża i karmienie piersią. I ostatnia sprawa – pomimo dobrej tolerancji i profilu bezpieczeństwa berberyna nie jest wskazana do spożywania przez dzieci.
Allicyna – antybiotyk z czosnku
Allicyna to naturalny związek bioaktywny o silnym działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i przeciwwirusowym. Występuje w czosnku (Allium sp.) i stąd wzięła się jej nazwa. Chociaż allicyna kojarzona jest głównie z czosnkiem, w mniejszym stężeniu można ją znaleźć też w innych roślinach, np. cebuli czy porze. W nieuszkodzonych komórkach czosnku występuje nieaktywna forma allicyny – alliina, która dopiero po ich uszkodzeniu, w wyniku kontaktu ze specyficznym enzymem (allinazą) przekształca się w aktywną biologicznie postać.
Czosnek, podobnie jak berberys jest dobrze znaną i powszechnie stosowaną rośliną leczniczą. Ekstrakt z czosnku właśnie dzięki zawartości allicyny jest naturalnym antybiotykiem (fitoncydem), dlatego chętnie stosuje sią go w leczeniu infekcji dróg oddechowych i gardła, infekcjach grzybiczych czy zakażenia pasożytami.
Allicyna z uwagi na te właściwości jest też bardzo użyteczna także w leczeniu chorób układu pokarmowego, takich jak zespół jelita drażliwego (IBS), zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) i zespół rozrostu grzybiczego jelita cienkiego (SIFO).
Allicyna jest też skuteczna w leczeniu zaburzeń metabolicznych
Poza działaniem antybiotycznym zaobserwowano, że allicyna obniża ciśnienie krwi, poziom LDL-cholesterolu i działa regulacyjnie na zaburzenia metaboliczne, również te, których efektem jest podwyższenie stężenia cukru we krwi.
W badaniach na zwierzętach udowodniono korzystny wpływ allicyny na redukcję masy ciała. Mechanizm tego zjawiska był związany ze zmianami mikrobiomu jelitowego otyłych myszy, którym podawano allicynę. Jednocześnie zauważono, że u tych myszy, którym podawano allicynę poprawiają się parametry lipidowe.
Czosnek zwiększa skuteczność leczenia i obniża poziom cholesterolu
W jednym z badań pacjentom z rozpoznaną cukrzycą typu 2 podawano czosnek z metforminą (300 mg ekstraktu czosnku 3 x dziennie i 500 mg metforminy 2 x dziennie) lub samą metforminę w dawce 500 mg 2 x dziennie. Już po 12 tygodniach zauważono, że w grupie, która otrzymywała czosnek i metforminę oprócz lepszej skuteczności leczenia przeciwcukrzycowego poprawiły się też parametry lipidowe – spadł poziom LDL-cholesterolu i wzrósł HDL-cholesterol. Po zakończeniu badania (24 tygodnie) różnice te jeszcze się pogłębiły.
W innym badaniu, 90 pacjentom z zespołem metabolicznym podawano 1600 mg ekstraktu z czosnku dziennie przez 3 miesiące. Po zakończeniu badania stwierdzono, że suplementacja ekstraktem z czosnku istotnie obniżyła poziom insulinooporności, a poza tym wpłynęła korzystnie na szereg innych parametrów. Zwiększyła poziom HDL-cholesterolu, obniżyła skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi oraz poziom trójglicerydów. U pacjentów przyjmujących czosnek w porównaniu z grupą placebo zmniejszyło się również stłuszczenie wątroby oraz masa ciała.
Wyniki badań sugerują, że allicyna z czosnku może być ważnym związkiem zwiększającym wrażliwość na insulinę. Wpływa też korzystnie na skuteczność leczenia, jeśli jest stosowana razem ze standardową farmakoterapią. Jednak jej dodatkowe działanie obniżające poziom LDL-cholesterolu, zmniejszające stopień stłuszczenia wątroby, poziom trójglicerydów i korzystny wpływ na inne parametry oznacza, że warto po nią sięgnąć nawet jeśli dotychczasowe leczenie obniża poziom cukru.
Dawkowanie allicyny
W badaniach stosowano różne dawki allicyny z czosnku. Uznaje się, że wystarczającą dzienną porcją allicyny jest 10 mg podane w dwóch dawkach po 5 mg.
Niektórzy badacze stosowali wyższe dawki, nawet ok. 20 mg dziennie, jednak warto pamiętać, że allicyna może niekiedy wywoływać reakcje niepożądane, np. podrażnienie przewodu pokarmowego. Dlatego nie zaleca się nadmiernego zwiększania dawki tej substancji.
Bezpieczeństwo stosowania allicyny
Allicyna jest zazwyczaj dobrze tolerowana i prawidłowo stosowana nie wykazuje działań niepożądanych i jest nietoksyczna dla człowieka. Jednak osoby, które przyjmują przewlekle leki, szczególnie takie jak np. leki obniżające ciśnienie krwi powinny zawsze skonsultować się z lekarzem zanim włączą suplementację produktem z allicyną.
Podsumowanie
Istniejące dowody naukowe potwierdzają, że berberyna ma korzystny wpływ na kontrolę poziomu glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2 i wykazuje skuteczność porównywalną z konwencjonalnymi doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi. Ponadto nie ma poważnych działań niepożądanych, z wyjątkiem zgłaszanych przez niektórych pacjentów łagodnych lub umiarkowanych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Jej przydatność poza leczeniem cukrzycy obejmuje również wpływ na regulowanie metabolizmu lipidów, co może dla wielu pacjentów stanowić dodatkowy i ważny benefit.
Allicyna jest jedną z najbardziej wartościowych substancji aktywnych wykorzystywanych w medycynie tradycyjnej. Jako naturalny antybiotyk znakomicie sprawdza się w leczeniu infekcji, zarówno bakteryjnych jak i grzybiczych. Dodatkowo wyniki badań dotyczące jej korzystnego wpływu na poziom lipidów oraz obniżanie stężenia glukozy we krwi dowodzą, że może być ona bardzo przydatna w zapobieganiu rozwojowi cukrzycy i innych chorób metabolicznych.
Piśmiennictwo:
- Zhang Y, Li X, Zou D, et al. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab. 2008;93(7):2559-2565. doi:10.1210/jc.2007-2404
- Yin J, Xing H, Ye J. Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism. 2008;57(5):712-717. doi:10.1016/j.metabol.2008.01.013
- Lan J. i wsp.: Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. Journal of Ethnopharmacology. Volume 161, 23 February 2015, Pages 69-81
- Zhang H. I wsp.: Berberine lowers blood glucose in type 2 diabetes mellitus patients through increasing insulin receptor expression. Metabolism. Volume 59, Issue 2, February 2010, Pages 285-292
- Shi X, Zhou X, Chu X, et al. Allicin Improves Metabolism in High-Fat Diet-Induced Obese Mice by Modulating the Gut Microbiota. Nutrients. 2019;11(12):2909. Published 2019 Dec 2. doi:10.3390/nu11122909
- Ashraf R, Khan RA, Ashraf I. Garlic (Allium sativum) supplementation with standard antidiabetic agent provides better diabetic control in type 2 diabetes patients. Pak J Pharm Sci. 2011;24(4):565-570.
- Sangouni AA, Alizadeh M, Jamalzehi A, Parastouei K. Effects of garlic powder supplementation on metabolic syndrome components, insulin resistance, fatty liver index, and appetite in subjects with metabolic syndrome: A randomized clinical trial. Phytother Res. 2021;35(8):4433-4441. doi:10.1002/ptr.7146
- Kannar D, Wattanapenpaiboon N, Savige GS, Wahlqvist ML. Hypocholesterolemic effect of an enteric-coated garlic supplement. J Am Coll Nutr. 2001;20(3):225-231. doi:10.1080/07315724.2001.10719036
